Orta Asya'nın Stratejik Önemi
Orta Asya, son yıllarda stratejik olarak büyük bir öneme sahip olmaya başladı. Bu durum, Türkiye ve Çin gibi ülkelerin ekonomik, kültürel ve diplomatik araçlarla bölgedeki varlıklarını artırma çabalarıyla sıkı bir şekilde bağlantılıdır. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi'nden Dr. Recep Yürümez, Türkiye'nin Orta Asya'daki konumunu ve bu alanda nasıl hareket etmesi gerektiğini AA Analiz için kaleme aldı.
Geçmişten Bugüne Orta Asya
Türkistan coğrafyası, 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başları arasında Rusya, Çin ve İngiltere gibi büyük emperyal güçlerin rekabet alanı haline gelmiştir. 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılması ile Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan bağımsızlıklarını ilan etmiştir. Ancak bu ülkelerin sınırları, 1920'lerde Sovyet yönetimi tarafından oluşturulan haritalar ve özerk cumhuriyet modellerine dayanmaktadır.
Sınır Problemleri ve Türkiye'nin Rolü
Bu sınırlar, Sovyetler Birliği döneminin siyasi mühendisliği nedeniyle, etnik ve sosyoekonomik gerçekliklerin ötesinde belirlenmiştir. Bu durum, yeni bağımsız devletler arasında sınır uyuşmazlıkları ve kaynak paylaşımı gibi sorunlara yol açmıştır. Özellikle Kırgızistan ve Tacikistan arasındaki sınır ve su paylaşımı meseleleri, son beş yılda üç kez silahlı çatışmaya dönüşmüştür.
Öte yandan, 31 Mart 2025'te Bişkek'te yapılan Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan arasındaki sınır ve su paylaşımı anlaşması, Türkiye'nin müzakere sürecine katkıda bulunmasıyla kayda değer bir başarı olarak değerlendirilmektedir. Bu durum, bölge ülkeleri arasındaki iş birliğini güçlendirdiği gibi, bağımsız hareket etme isteklerini de yansıtmaktadır.
AB'nin Orta Asya Taahhütleri
Bişkek'teki anlaşmanın ardından, 4 Nisan 2025'te Semerkand'ta AB ile Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan arasında yapılan yeni bir ticaret anlaşması tartışmalara yol açtı. Anlaşmanın içeriği, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'ni Kıbrıs'ın meşru temsilcisi olarak kabul etmektedir. Türkiye ve KKTC bu durumu eleştirmiştir. Kırgızistan’ın tutumu ise bu bağlamda önemli bir belirleyici rol oynamaktadır.
Çin'in Etkisi ve Zengezur Koridoru
Çin, Orta Asya'daki etkinliğini artırmak için çeşitli adımlar atmaktadır. Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesinde, stratejik altyapı yatırımları ve enerji nakil hatları oluşturma hedefindedir. Zengezur Koridoru'nun açılması ise Türkiye için stratejik bir avantaj oluşturabilir ve bu koridor, hem ekonomik hem de politik açıdan bölgedeki jeopolitik dengeleri değiştirebilir.
Türkiye'nin Dış Politika Stratejisi
Bu dinamik süreç, Türkiye'nin ulusal çıkarlarını yeniden tanımlamasını ve çok boyutlu dış politika araçlarını etkin bir şekilde kullanmasını zorunlu kılmaktadır. Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) ve benzeri platformlar, Türkiye'nin bölgedeki etkisini artırma yönünde önemli bir fırsat sunmaktadır.
Sonuç olarak, Türkiye'nin Orta Asya ile olan ilişkilerini geliştirmesi ve bu süreçte karşılaştığı zorlukları fırsata dönüştürmesi, stratejik bir öneme sahiptir. Türkiye'nin tarihi ve kültürel bağlarını güçlendirmesi, bölgesel politikalarını derinleştirmesi gerekmektedir.
