Rize'nin geleneksel tatlısı 'çüme'
Rize'nin Derepazarı ilçesinde yaşayan 63 yaşındaki emekli Metin Çelik, bölgenin nesiller boyu aktarılan tatlılarından biri olan 'çüme'nin yapım sürecini ve kültürel önemini anlattı. Çüme, cevizli sucuk benzeri tariflerle karşılaştırılsa da en belirgin fark olarak siyah kokulu üzüm (isabella)'ün tarifte yer alması gösteriliyor.
Yapım süreci
Çelik, çümenin temel malzemesinin bölgede 'kokulu kara üzüm' olarak bilinen siyah üzüm olduğunu belirtiyor. Üzümü ezip şırasını çıkardıktan sonra mısır unu ve nişasta eklediklerini anlattı. Cevizleri ipe dizerler ve bu ipleri hazırlanan şıraya bir ya da iki kez batırırlar. Ardından çüme, odalarda veya soba kenarında kurutulmaya bırakılır ve yaklaşık bir haftada yenir hale gelir.
Tarihi ve kültürel önemi
Çelik, çümenin tarihine dair olarak "Ninemin ninesinden beri yapılan bir tatlı bu. Eskiden hemen her evde olurdu" ifadelerini kullandı. Üzüm ve cevizin bol olduğu dönemlerde çümenin kışa saklanarak enerji sağlaması amacıyla hazırlandığını vurguladı.
Tüketim biçimi ve ekonomik boyut
Çelik, çümenin genellikle ticari amaçla değil aile tüketimi için hazırlandığını ifade etti: "Bunu satmak için yapmıyoruz. Hem maliyeti hem emeği çok. Yapan genelde çocuklarına, torunlarına dağıtır. Misafire ikram edilir." Bu kullanım, çümenin bölgesel bir kültürel miras ve aile içi paylaşım nesnesi olduğunu gösteriyor.
Aile içindeki yeri ve anekdotlar
Çocukluk anılarına da değinen Çelik, çümenin aile içinde ayrı bir yere sahip olduğunu belirterek, "Eskiden çümeyi çatıya asarlardı. Biz çocuklar gizlice alırdık. Komodine kilitleseler bile bir yolunu bulurduk" dedi. Bu anekdotlar, çümenin sadece bir yiyecek değil, aynı zamanda kuşaklar arası bağları güçlendiren bir gelenek olduğunu ortaya koyuyor.
Besin değeri ve sezonluk kullanım
Çelik, siyah üzüm ve cevizin birleşiminin yüksek enerji verdiğini vurgulayarak, "Kışın bir bardak çayla yersin, hem ısıtır hem tok tutar. Üzüm kan yapar, ceviz besleyicidir" dedi. Bu tanımlama, çümenin kışlık enerji kaynağı olarak tercih edilme nedenini açıklıyor.
Sonuç: Bölgedeki birçok köyde yapılan çüme, bugün hem kültürel miras hem de geleneksel bir kış lezzeti olarak yaşatılmaya devam ediyor.
RİZE’NİN DEREPAZARI İLÇESİNDE YAŞAYAN 63 YAŞINDAKİ EMEKLİ METİN ÇELİK, RİZE'NİN GELENEKSEL TATLARINDAN BİRİ OLAN "ÇÜME"NİN YAPIM SÜRECİNİ VE BÖLGEDEKİ KÜLTÜREL ÖNEMİNİ ANLATTI. YÖREDE UZUN YILLARDIR EVLERDE YAPILAN ANCAK SON YILLARDA UNUTULMAYA YÜZ TUTAN "ÇÜME", "GASTRO RİZE"DE YENİDEN GÜNDEME TAŞINDI.
