İran: Avrupa'nın 'snapback' Kararı UAEA ile İşbirliğini Zayıflatır
İran'ın resmi açıklaması
İran Dışişleri Bakanlığı, İngiltere, Fransa ve Almanya'dan oluşan E3'ün İran aleyhine BM yaptırımlarını geri getirebilecek 'snapback' mekanizmasını işletme kararına ilişkin yazılı bir açıklama yayımladı. Açıklamada, Avrupa ülkelerinin 2015 nükleer anlaşmasındaki yükümlülüklerini uzun süredir ihlal ettikleri gerekçesiyle bu kararın hukuki dayanağından yoksun olduğu vurgulandı. Tahran, Avrupa tarafının kararının UAEA ile mevcut etkileşim ve işbirliğini ciddi şekilde zayıflatacağını belirtti.
Karara getirilen tepkiler ve diplomasi çağrısı
İran açıklamasında kararı 'provokatif' olarak nitelendirerek buna uygun karşılık verileceğini ifade etti. Buna karşın Tahran, diplomasiyi sürdürmeye ve 'kimseye faydası olmayan uydurma bir krizi' önlemeye bağlı diğer BMGK üyeleriyle yapıcı etkileşim kurmaya hazır olduğunu da yineledi. İran, E3'ün seçtiği yolun, kontrol altına alınmazsa BMGK'nın güvenilirliği ve yapısı üzerinde ciddi sonuçlar doğurabileceğini savundu.
'Snapback' mekanizmasının işleyişi
2015 anlaşmasını destekleyen 2231 sayılı BMGK kararı uyarınca anlaşmaya 'katılan' herhangi bir devlet, İran'ın anlaşmaya önemli ölçüde uymadığını düşünmesi halinde Güvenlik Konseyi'ne şikayette bulunabiliyor. Şikayet BMGK'ye ulaştığında 30 günlük süreç başlıyor; bu sürede Konsey mevcut yaptırımların kaldırılmasının devamına ilişkin yeni bir karar almazsa, anlaşma kapsamında kaldırılan BM yaptırımları otomatik olarak yeniden yürürlüğe giriyor. Bu süreçte Konseyin daimi üyelerinin veto hakkı sonucu etkileyebiliyor; aksi takdirde yeniden yürürlüğe girme mekanizması işlemeye devam ediyor.
Geri dönmesi olası yaptırımlar
Mekanizmanın devreye girmesiyle daha önce 2006–2010 döneminde İran'a karşı çıkarılan 1696, 1737, 1747, 1803, 1835 ve 1929 sayılı kararların yeniden geçerli hale gelmesi öngörülüyor. Bu kapsamda özellikle silah ambargosunun yeniden yürürlüğe girmesi, İran'ın nükleer başlık taşıma kapasitesine sahip füze geliştirmesinin yasaklanması ve yüzlerce kişi ile kuruluşa yönelik mali ve seyahat kısıtlamalarının geri dönmesi söz konusu olabilir.
Diplomatik takvim ve E3'ün tavrı
İngiltere, Fransa ve Almanya, ABD'nin 2018'de tek taraflı çekilmesinin ardından uygulama zorlukları yaşayan anlaşmadaki 'snapback' mekanizmasını işletme kararı aldı. Avrupalı taraflar, sorunların çözülmesi ve BM yaptırımlarının geri dönmesini önlemek için 30 günlük süreç içinde diplomatik bir çözüm aramaya hazır olduklarını duyurdu. İran ise açıklamasında diğer BMGK üyeleriyle yapıcı etkileşim çağrısını yinelerken, atılacak adımların sonuçlarına ilişkin uyarıda bulundu.
Sonuç: İşbirliği ve güvenilirlik açısından riskler
İran'ın tepkisi, UAEA ile sahadaki teknik ve denetimsel işbirliğinin korunması açısından bir gerilim sinyali niteliğinde. E3'ün kararı ve buna İran'ın verdiği tepki, kısa vadede diplomatik kanalların kullanımını belirleyecek; uzun vadede ise BMGK içindeki işlemlerin ve kurumların algılanan güvenilirliğine etkileri tartışma konusu olmaya devam edecektir.
