IEA: Doğal gaz son 10 yılda üretimi en fazla artan fosil yakıt oldu
FUAT KABAKCI - AA muhabirinin Uluslararası Enerji Ajansının (IEA) raporundan derlediği verilere göre, doğal gaz son on yılda üretimi en fazla artan fosil yakıt olarak öne çıktı.
Üretim ve talep eğilimleri
Küresel düzeyde talebi yıl yılı artan doğal gaz, fosil yakıtlar arasında daha düşük karbon salımı nedeniyle tercih edilen kaynaklar arasında yer alıyor. IEA verilerine göre doğal gaz talebi 2015'ten bu yana her yıl ortalama yüzde 2'den fazla artarak, 2024 yılında 4 trilyon 300 milyar metreküp seviyesine ulaştı.
Küresel doğal gaz üretiminin yaklaşık dörtte biri ticarete konu olan boru gazı veya sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) formunda ithalatçı piyasalara giriyor. Savaşlar, deniz rotalarındaki kriz ve risklere rağmen doğal gaz ticareti giderek büyüyor; üretimi desteklemek için sondajlarda yeni yöntemler ve farklı gaz türleri devreye alınıyor.
Üretim yöntemleri ve türleri
Mevcut üretimin büyük bölümü geleneksel kara ve deniz sondajlarıyla yapılıyor. Bugünkü küresel doğal gaz üretiminin yaklaşık yüzde 70'i bu geleneksel sahalardan sağlanıyor. Geriye kalan yüzde 30 ise geleneksel olmayan gaz kaynaklarından geliyor.
Geleneksel olmayanlar arasında sıkı gaz (sıkı kum taşı ve kireç taşından çıkarılan), kaya gazı (kaya çatlatma yöntemiyle çıkarılan), kömür yatağı metanı ve kömürden dönüştürülen gazlar yer alıyor.
Deniz üretimindeki artış ve bölgesel gelişmeler
Geleneksel kara gazı üretimi 2000'den bu yana yaklaşık 1 trilyon 800 milyar metreküp seviyesinde nispeten istikrarlı seyrederken, geleneksel deniz doğal gazı üretimi 2015'ten itibaren düzenli olarak arttı. Deniz üretimi 2015'ten bu yana her yıl ortalama 30 milyar metreküp artarak 2024'te yaklaşık 1 trilyon 300 milyar metreküp seviyesine ulaştı. Bu artışın büyük bölümünde Orta Doğu (özellikle İran ve Suudi Arabistan) ve Avustralya'daki gelişmeler etkili oldu.
Geleneksel olmayan üretimlerde de önemli artışlar kaydedildi. 2024'te 300 milyar metreküpten fazla sıkı gaz üretildi ve bunun yaklaşık yüzde 70'i Kuzey Amerika'da gerçekleşti. Kömür yatağı metanı üretimi 2024'te yaklaşık 85 milyar metreküp olurken, bunun yüzde 50'si Avustralya, yüzde 20'si ABD ve yüzde 20'si Çin tarafından üretildi.
Kaya gazı üretimi 2010'da yaklaşık 150 milyar metreküp seviyesindeyken, 2024'te 940 milyar metreküpe ulaştı; küresel kaya gazı üretiminin yaklaşık yüzde 90'ı ABD kaynaklı. Kanada, Arjantin ve Çin'de ise daha küçük fakat artan üretimler kaydedildi. Kömürden dönüştürülen gaz üretimi 2024'te 20 milyar metreküpün biraz altında gerçekleşti ve tamamı Çin'de üretildi.
Eş üretimli gaz ve altyapı sorunları
Doğal gaz üretiminde bir diğer ayrım, gazın üretildiği saha tipine göre yapılıyor. Petrol sahalarında eş üretimli olarak elde edilen gaz ve bağımsız gaz sahalarından gelen gaz farklı kategoriler oluşturuyor. 2024'te küresel doğal gazın 550 milyar metreküpü eş üretimli gaz kategorisinde sayıldı ve petrol sahalarında üretildi.
IEA'ya göre eş üretimli gazın üretim maliyeti genellikle düşük kalırken, gaz işleme ve taşıma altyapısı yetersiz olan ülkeler bu gazı piyasa veremeyip yakma yoluna gidebiliyor.
Başlıca üretici ülkeler ve üretim miktarları
Küresel üretimde en büyük üreticiler arasında ABD, Rusya, İran, Katar ve Avustralya yer alıyor; Çin ise son yıllarda üretimini hızla artırıyor. 2012'de dünyanın en büyük doğal gaz üreticisi konumundaki ABD, 2024'te 1 trilyon 70 milyar metreküp üretimle küresel üretimin yaklaşık dörtte birini sağladı.
Rusya 2024'te 660 milyar metreküp üretimle ikinci sırada yer aldı; üretimi ağırlıklı olarak geniş kara geleneksel sahalarından geliyor. Rusya'nın üretimi 2021'de neredeyse 780 milyar metreküp seviyesindeydi ancak Ukrayna'ya yönelik işgal sonrası Avrupa ihracatındaki sert düşüş nedeniyle geriledi.
Orta Doğu ülkeleri küresel üretimin yaklaşık yüzde 15'ini sağlıyor. 2024'te İran 275 milyar metreküp, Katar 170 milyar metreküp üretim yaptı; her iki ülke de Kuzey Sahası (Katar) ve Güney Pars (İran) gibi büyük sahalardan üretim gerçekleştiriyor. Türkmenistan'daki Galkınış sahası da bu kapsamda anılıyor.
Çin, 2010 ile 2024 arasında üretimini 95 milyar metreküpten 240 milyar metreküpe çıkararak iki kattan fazla artırdı. 2024'te Çin yaklaşık 70 milyar metreküp kaya gazı ve sıkı gaz, 20 milyar metreküp kömürden gaz ve 15 milyar metreküp kömür yatağı metanı üretti.
Avustralya son 15 yılda üretimini üç katına çıkararak 2024'te 160 milyar metreküp seviyesine ulaştı; bu artışta North-West Shelf ve Gorgon gibi büyük deniz sahalarının geliştirilmesi ve Queensland'deki kömür yatağı metanı üretiminin artışı etkili oldu.
Süper dev sahalar ve geleceğe ilişkin rezervler
Dünyadaki yaklaşık 40 süper dev doğal gaz sahası —çoğunlukla ABD, Rusya ve Katar'da bulunan— küresel üretimin üçte birini sağlıyor. Bu sahalar, ilgili ülkelerde toplam ulusal üretimin yarısından fazlasını oluşturuyor. Süper dev geleneksel olmayan sahalar olarak ABD'deki Marcellus ve Haynesville gibi alanlar da önemli pay sağlıyor.
2000'den bu yana küresel üretimin yaklaşık olarak süper dev sahaların yüzde 33-41'i, dev sahaların yüzde 30-37'si ve petrol sahalarının yüzde 11-14'ü tarafından karşılandığı hesaplanıyor; kalan üretim ise büyük ve küçük sahalardan geliyor.
Keşfedilmiş ancak üretime alınmamış doğal gaz rezervleri 40 trilyon metreküpe ulaşırken, bu kaynakların geliştirilmesiyle 2050'ye kadar arz dengesine yaklaşık 1 trilyon 300 milyar metreküp doğal gaz eklenebileceği öngörülüyor.
Not: Haber, AA muhabirinin IEA raporundan derlenen verilere dayanıyor ve özel isimler, tarihler ile sayısal veriler rapordaki şekilde korunmuştur.
