Güney Afrika Anayasa Mahkemesi’nden ebeveynler arasında paylaşılan doğum izni kararı
Güney Afrika Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, iş ve aile hayatında cinsiyet eşitliği ilkesine dayanarak, toplam 4 ay 10 günlük ücretli doğum izninin anne ve baba arasında paylaşılabileceğine karar verdi. Karar, mevcut yasadaki kadınlara tanınan 4 aylık ve erkeklere tanınan 10 günlük ayrı ayrı düzenlemenin Anayasa'ya aykırı olduğu gerekçesiyle açıklandı.
Mahkemenin gerekçesi ve temel hükümler
Kararda, cinsiyete bakılmaksızın tüm ebeveynlerin bir çocuğun doğumu veya evlat edinilmesi sonrası iş ve bakım sorumlulukları arasında denge belirleme hakkına sahip olması gerektiği vurgulandı. Mahkeme mevcut düzenlemenin bu hakkı ihlal ettiğini tespit etti.
Mahkeme, uygulamaya yönelik olarak şu ana kararları verdi: Mevcut yasada babalara tanınan 10 günlük izin hakkı korunacak; toplam 4 ay 10 günlik ücretli izin, ebeveynlerin tercihine göre paylaşılabilecek; biyolojik doğumlarda doğuma hazırlık ve doğum sonrası iyileşme süreci dikkate alınarak bu süre için anneye öncelik tanınacak.
Ayrıca, ebeveynler arasında izin paylaşımında anlaşmazlık olması halinde mahkeme, izin günlerinin mümkün olduğunca eşit şekilde bölüşülmesi gerektiğine hükmetti.
Parlamentoya verilen süre ve yasal düzenleme ihtiyacı
Anayasa Mahkemesi, gerekli yasal düzenlemelerin yapılabilmesi için parlamentoya 36 ay süre tanıdı. Bu süre zarfında yasa koyucunun yeni düzenlemeyi hayata geçirmesi, uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemesi beklenecek.
Dava ve başvuranlar
Dava, çocuk bakım sorumluluğunu eşit şekilde paylaşmak isteyen Güney Afrikalı Werner ve Ika van Wyk çifti tarafından, bir sivil toplum kuruluşunun desteğiyle 2023 yılında açılmıştı. Mahkeme kararı, başvurucuların temel iddialarını ve cinsiyet eşitliği gerekçesini esas aldı.
Uygulama ve olası etkiler
Mahkeme kararı, işyerlerinde ebeveynlik politikalarının yeniden düzenlenmesini ve işveren-çalışan ilişkilerinde esnekliğin artırılmasını gerektirecek. Ayrıca, anne ve baba arasında izin paylaşımını teşvik ederek bakım sorumluluklarının dengelenmesine katkı sağlama potansiyeli taşıyor.
Parlamentonun yasal düzenlemeleri tamamlamasıyla birlikte uygulanacak detaylar, izinlerin kullanım biçimi, işveren yükümlülükleri ve anlaşmazlıkların çözüm mekanizmaları netleşecek. Bu süreç, hem çalışan hakları hem de toplumsal cinsiyet eşitliği açısından takip edilecek.
Sonuç
Anayasa Mahkemesi kararı, mevcut ayrıcalıklı düzenlemeyi kaldırarak ebeveynlik sorumluluklarının paylaşımını güçlendirmeyi ve cinsiyete dayalı ayrımcılığı azaltmayı hedefliyor. Parlamento tarafından yapılacak yasal düzenlemeler, uygulamadaki ayrıntıları belirleyecek ve yeni çerçevenin hayata geçirilmesini sağlayacak.
