ABD'de federal hükümet kapanma riskiyle karşı karşıya
DİLARA ZENGİN/SEVGİ CEREN GÖKKOYUN - 2026 mali yılının başlamasına bir günden az süre kala, Kongre'de bütçe üzerinde uzlaşma sağlanamaması federal hükümetin kapanma riskini artırdı.
Yerel saatle bu gece yarısı 2025 mali yılı sona ererken, Cumhuriyetçiler ve Demokratlar federal hükümete finansman sağlayacak bütçe konusunda hâlâ anlaşmaya varmış değil. Taraflar dün ABD Başkanı Donald Trump ile bir araya gelmesine rağmen pozisyonlarından geri adım atma niyetinde görünmüyor.
Temsilciler Meclisi, 19 Eylül'de federal hükümete 21 Kasım'a kadar finansman öngören tasarıyı onaylamıştı; ancak Senato bu tasarıya onay vermedi. Cumhuriyetçiler bazı kesintiler ve düzenlemeler talep ederken, Demokratlar sağlık sigortası sübvansiyonlarının uzatılmasını ve Medicaid kesintilerinin geri alınmasını istiyor.
Görüş ayrılıkları sürerken, ABD Başkan Yardımcısı JD Vance toplantı sonrası "Bence bir kapanmaya doğru gidiyoruz çünkü Demokratlar doğru olanı yapmıyor. Umarım fikirlerini değiştirirler, ama göreceğiz." değerlendirmesini yaptı. Senato Azınlık Lideri Demokrat Chuck Schumer ise aradaki farklara işaret ederek "Kapanma olup olmayacağı Cumhuriyetçilere bağlı." dedi.
Kapanma ne anlama geliyor?
Amerikan kanunlarına göre Kongre, 1 Ekim'de başlayıp 30 Eylül'de sona eren mali yıl için bütçeyi onaylayamazsa aranın geçici bütçelerle kapatılması gerekiyor. Geçici bütçe de onaylanamazsa, harcama yetkisini kaybeden federal kurumlar faaliyetlerini geçici olarak durduruyor.
Bu durum, mali yıl başlamadan hükümete fon sağlayacak bir yasanın geçirilmemesi halinde federal hükümetin operasyonlarının çoğunun durması anlamına geliyor. Tam anlamıyla bir ekonomik çöküş yaratmasa da, federal hükümetle etkileşimde olan birçok alanda aksama riski bulunuyor.
Hangi hizmetler etkilenebilir?
Kapanma dönemlerinde "temel" personel olarak sınıflanan kurum ve çalışanlar (ör. ordu, CIA, FBI, NSA, bazı hastane personeli, havaalanı ve hapishane güvenliği) görevlerine devam ediyor, ancak bu çalışanlar maaşlarını genellikle Kongre yeni bir bütçe geçirene kadar alamıyor.
Her federal kurum, Yönetim ve Bütçe Ofisi (OMB) tarafından koordine edilen yönergelere göre kapanma planı uyguluyor. Önceki kapanmalarda sınır güvenliği, acil tıbbi bakım, hava trafik kontrolü, kolluk kuvvetleri ve enerji şebekesi bakımı gibi hizmetler sürerken; çevre ve gıda denetimleri, fabrikalardaki denetimler, ulusal parkların açık kalması ve bazı idari hizmetlerde aksamalar görüldü.
Ayrıca, Hava Trafik Kontrolörleri ve güvenlik görevlilerinin ödemesiz çalışması gecikme ve iptallere yol açabiliyor. Çalışma İstatistikleri Bürosu gibi kurumların acil durum planları nedeniyle ekonomik veri yayımlamaları durabilir; bunun sonucu olarak piyasaların yakından takip ettiği verilerin açıklanması ertelenebilir.
Geçmiş kapanmalar ve ekonomik maliyet
1981'den bu yana kısa süreli birçok kapanma yaşanırken, federal operasyonları ciddi şekilde etkileyen birkaç uzun süreli kapanma da oldu. 1995-1996'da Bill Clinton döneminde toplam 26 gün süren kapanmalar, Barack Obama dönemindeki 16 günlük kapanma ve Aralık 2018-Ocak 2019 arasında yaşanan 35 günlük kapanma (Donald Trump döneminde) kayda geçti; 35 günlük süreç ABD tarihinin en uzun kapanması oldu.
Kapanmalar genellikle tasarruf sağlamaktan çok maliyet yaratıyor. ABD Kongresi Bütçe Ofisi (CBO), 2018-2019 kapanmasının GSYH'yi yaklaşık 11 milyar dolar azalttığını ve bunun 3 milyar dolarının geri kazanılmayacağını tahmin ediyor. Ayrıca Senato raporları, bazı kapanmaların vergi mükelleflerine maliyetler getirdiğini belirtiyor.
Kapanma ile temerrüt arasındaki fark
Hükümet kapanması ile temerrüt sıkça karıştırılıyor. Kapanmada, bazı hükümet hizmetlerine ve çalışanlara yapılan ödemeler geçici olarak dururken; temerrütte hükümet yasal borç limitini aşar ve alacaklılarına ödeme yapamaz hale gelir. Temerrüdün finansal piyasalarda ve borçlanma maliyetlerinde yol açabileceği etkiler, kapanmaya göre çok daha geniş ve derin olabiliyor.
Sonuç: Kongre bütçede uzlaşma sağlayamazsa federal hükümetin gece yarısına kadar finansman eksikliği nedeniyle kapanma riski sürüyor. Tarafların pozisyonlarında geri adım atmaya istekli görünmemesi, kısa vadede kapanma olasılığını canlı tutuyor.
