İran: İngiltere, Fransa ve Almanya'nın BM 'snapback' mekanizmasını kullanmaya yasal hakkı yok
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Bekayi, başkent Tahran'daki Dışişleri Bakanlığı binasında düzenlediği basın toplantısında, 2015 tarihli nükleer anlaşmanın Avrupalı taraflarının Tahran aleyhine Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarını geri getirecek "snapback" yani tetik mekanizmasını işletme hakkına sahip olmadığını söyledi. Açıklama, İran resmi haber ajansı IRNA tarafından aktarıldı.
Bekayi, İngiltere, Fransa ve Almanya'nın mekanizmayı işletme tehdidine dair değerlendirmesinde, "Avrupalı taraflar bu mekanizmayı kullanma konusunda ne yasal ne de ahlaki bir meşruiyete sahip." ifadelerini kullandı. Sözcü, mekanizmanın hayata geçirilmesinin doğurabileceği sonuçlardan endişe duyduklarını kaydetti ve Avrupalı tarafların taahhütlerini yerine getirmiş olmaları halinde İran'ın anlaşmadaki yükümlülüklerini azaltma yoluna gitmeyeceğini vurguladı.
Bekayi, söz konusu siyasi tartışmanın halkın zihin ve ruh dünyasında bir tür psikolojik savaş aracı haline gelmesine izin vermeyeceklerini belirtti. Ayrıca, 14 Temmuz'da yaptığı önceki bir açıklamada, E3'ün "tetik mekanizmasını" işletmesi durumunda Tahran yönetiminin bunu çatışma ile eşdeğer kabul edeceğini ve karşılık vereceğini ifade etmişti.
Arka plan: 2015 anlaşması, ABD çekilmesi ve İran'ın adımları
14 Temmuz 2015'te İran ile BM Güvenlik Konseyinin beş daimi üyesi ve Almanya arasında varılan anlaşma kapsamında, İran'ın nükleer faaliyetleri sınırlandırılırken karşılığında bazı yaptırımlar kaldırılmıştı. Ancak ABD, 2018'de anlaşmadan tek taraflı çekilerek İran'a yönelik yaptırımları geri getirdi. İran, Avrupalı taraflardan ABD yaptırımlarını telafi edecek adımlar atmalarını talep etti; Avrupalılar tepki göstermelerine rağmen sınırlı adım alabildi.
Bunun üzerine İran, bir yıl sonra anlaşmadaki taahhütlerini kademeli olarak durdurmaya başladı ve yüksek düzeyli uranyum zenginleştirme faaliyetlerine yöneldi. Anlaşmanın Avrupalı tarafları olan E3 (İngiltere, Fransa, Almanya) ise ABD'nin çekilmesinin ardından anlaşmada yer alan ve İran'a anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle BM yaptırımlarını yeniden getirme imkânı sunan snapback mekanizmasını işletme tehdidinde bulundu. Mekanizmanın uygulanma süresinin 18 Ekim'de sona ereceği belirtiliyor.
Diplomasi, olası sonuçlar ve önümüzdeki görüşmeler
Taraflar 25 Temmuz'da İstanbul'da dışişleri bakan yardımcıları düzeyinde bir araya gelmiş ve görüşmelerin sürdürülmesi konusunda mutabık kalınmıştı; tarafların 26 Ağustos'ta yeniden buluşması planlanıyor. İranlı yetkililer, BM yaptırımlarının geri getirilmesi halinde 1970'ten beri üye oldukları Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması (NPT)'ni gözden geçirebileceklerini duyurmuştu.
Bekayi'nin açıklamaları, E3'ün mekanizmayı işletme tehdidine yönelik İran'ın tepki çizgisini netleştiriyor. Hukuki ve ahlaki meşruiyet iddiaları, taraflar arasındaki müzakere zemininin kırılgan olduğuna işaret ediyor. Bu çerçevede, snapback tartışması hem diplomasi hem de sahadaki gerilim bakımından belirleyici bir unsur olarak öne çıkıyor; uygulanması durumunda diplomatik ilişkiler ve bölgesel istikrar üzerinde belirgin etkiler yaratma potansiyeli taşıyor.
Öne çıkan veriler: 14 Temmuz 2015 (anlaşma imzası), 2018 (ABD çekilmesi), 25 Temmuz (İstanbul görüşmesi), 26 Ağustos (yeni görüşme), 18 Ekim (mekanizma süresi bitişi).
