Dünya genelindeki nehirler üzerine yapılan kapsamlı bir araştırma, iklim değişikliği ve insan müdahaleleri nedeniyle nehirlerin akış hızındaki değişikliklerin çevresel ekosistemler üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğini ortaya koydu. Cincinnati ve Massachusetts Üniversiteleri’nin akademisyenleri, 1984-2018 yılları arasında dünya üzerindeki yaklaşık 2,9 milyon nehrin bölüm ve kolu için uydu verilerini ve debi modellerini birleştirerek akış hızının zaman ve yer bakımından değişimini inceledi.
Sonuçlara göre, dünya genelinde nehirlerin yıllık ortalama akış hızının kaynağa yakın üst kısımlarda arttığı, döküldüğü yerlere yakın alt kısımlarda ise azaldığı belirlendi. Yüzde 17,1'lik bir dilimde akış hızı kaynağa yakın bölgelerde artarken, yüzde 9,9'unda belirgin bir azalma gözlemlendi. Nehirlerin ağız kısmında ise yüzde 11,9’luk bölümü artış gösterirken, yüzde 44,2'si azaldı.
Özellikle aralık-mayıs döneminde küçük nehirlerde su akışının arttığı, büyük nehirlerde ise azalma yaşandığı tespit edildi. Kaynağın ağza doğru ilerledikçe, akış hızındaki değişimlerin belirgin rakamlarla artış ve azalma göstermesi dikkat çekti. Örneğin, küçük nehirlerde Orta Afrika, Avrupa ve Orta Asya'da su akışı azalırken, yüksek dağlık Asya bölgeleri ve Arktik'te artış yaşandı.
Akademisyenler, azalan akış hızlarının çevresel ve toplumsal sorunlara yol açabileceği uyarısını yaptı. Su akışındaki artış, bazı nehirlerde doğal dengeyi bozarak aşırı tortu taşımaya neden olabiliyor. Bu durum hidroelektrik türbinlerinin verimliliğini de etkileyerek enerji üretiminde düşüşe yol açabiliyor.
Daha da önemlisi, erozyon ve sellerin tetiklenmesi başladığı belirtildi. Bu bağlamda, küçük nehirlerde alüvyon oluşumunun azalması, yerleşim alanlarında sel riskinin artmasına neden oluyor. Bu değişimlerin ekonomik etkileri açısından özellikle Nepal, Bhutan ve Pakistan gibi ülkelerde büyük endişelere yol açacağı vurgulandı.
Çalışmanın baş yazarı Doç. Dr. Dongmei Feng, veri toplama sürecinin üç yıl sürdüğünü ve özellikle uydu görüntüleri ile açık kaynaklardan yararlandıklarını belirtti. Feng, Afrika ve Güney Amerika gibi pek çok bölgede nehirlerin durumu hakkında yeterli veri bulunmadığına dikkat çekti.
Feng, araştırmanın bulgularının iklim değişikliğinin nehir akışları üzerindeki etkisini sergilediğini, bu değişimlerin gelecekte daha belirgin hale geleceğini vurguladı. Bu süreçte artan enerji ve su talebinin insan müdahaleleriyle birleşmesi, nehirlerin davranışlarını önemli ölçüde etkileyebilir.
