Hava kirliliği küresel halk sağlığı krizine dönüştü
Son dönemde artan hava kirliliği, çevresel bir sorun olmanın ötesine geçerek küresel bir halk sağlığı krizi haline geldi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi ve Halk Sağlığı Uzmanı Nurten Elkin, solunan havanın kalitesinin yaşam süresini ve yaşam kalitesini doğrudan etkilediğini vurguluyor.
Hava kirliliğinin sağlık etkileri ve başlıca nedenleri
Dr. Elkin, şehirleşme, sanayileşme ve fosil yakıt kullanımındaki artışın havadaki zararlı maddelerin yoğunluğunu artırdığını belirtiyor. Trafik, enerji üretimi, sanayi ve orman yangınları gibi insan kaynaklı emisyonlar; havada kükürtdioksit, azot dioksit, karbonmonoksit ve partikül madde (PM10, PM2.5) birikimine yol açıyor. Bu kirleticiler solunum yollarına ve kardiyovasküler sisteme doğrudan zarar veriyor.
Elkin, hava kirliliğinin bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı ölümler arasında hipertansiyon ve tütün kullanımından sonra üçüncü sırada yer aldığını belirterek bu tehdidin büyüklüğüne dikkat çekiyor.
Kirliliğin vücut üzerindeki yaygın etkileri
Hava kirliliğinin etkileri yalnızca akciğerlerle sınırlı değil. Uzman, kirliliğin akciğerlerde başlayıp kalp, damar, beyin ve bağışıklık sistemi dâhil olmak üzere tüm organları etkileyen zincirleme sonuçlar doğurduğunu ifade ediyor. Uzun süre kirli havaya maruz kalmak; kalp krizi, felç, kalp yetmezliği gibi ciddi kardiyovasküler olayların riskini artırıyor ve bağışıklık sistemini baskılayarak enfeksiyonlara karşı direnci düşürebiliyor.
Ayrıca Dr. Elkin, Dünya Sağlık Örgütü raporlarına atıfta bulunarak, uzun süre kirli havaya maruziyetin Tip 2 diyabet, obezite, Alzheimer ve depresyon ile ilişkili olabileceğini; unutkanlık, dikkat dağınıklığı ve zihinsel yorgunluk gibi belirtilerin de hava kirliliğiyle bağlantılı olduğunu belirtiyor.
Kimler daha savunmasız?
Elkin, herkesin etkilendiğini fakat bazı grupların daha savunmasız olduğunu vurguluyor: bebekler, küçük çocuklar, yaşlılar ve kronik hastalığı olanlar. Çocukların gelişen organ sistemleri ve anne karnındaki bebeklerin hassasiyeti, maruziyetin olumsuz etkilerini artırıyor. Yaşlılarda ise bağışıklık yanıtlarının zayıflaması ve organların temizleme kapasitesinin azalması nedeniyle risk daha yüksek.
Alınabilecek bireysel ve toplumsal önlemler
Hava kirliliğinin tamamen ortadan kaldırılmasının uzun vadeli bir hedef olduğunu söyleyen Dr. Elkin, kısa vadede etkilerin azaltılabileceğini belirtiyor. Bireysel öneriler arasında yoğun kirlilik dönemlerinde dışarı çıkmamak, maske kullanmak, kapalı alanların havalandırmasını sağlamak, evde hava temizleyici bitkiler bulundurmak ve yeşil alanlarda egzersiz yapmak yer alıyor. Beslenme açısından ise antioksidan açısından zengin, C ve E vitamini içeren gıdaların vücudu serbest radikallere karşı güçlendirebileceğine dikkat çekiyor.
Kentsel planlama ve politika önerileri
Dr. Elkin, sanayi bölgeleri ve büyük şehirlerde hava kirliliğinin kırsal alanlara göre daha yüksek olduğuna işaret ederek şehir planlamasında yeşil alanların artırılması, toplu taşımaya geçişin teşvik edilmesi ve temiz enerji kaynaklarının yaygınlaştırılması gerektiğini söylüyor. Hava kalitesinin DSÖ’nün Küresel Hava Kalitesi Kılavuzu ile karşılaştırılarak değerlendirilebileceğini ve politika belirlemede bu kılavuzun referans alınması gerektiğini belirtiyor.
Sonuç olarak, Dr. Nurten Elkin hava kirliliğiyle mücadelenin sadece çevre politikası değil, aynı zamanda bir halk sağlığı stratejisi olması gerektiğini vurguluyor.
SON DÖNEMLERDE ARTAN HAVA KİRLİLİĞİ, YALNIZCA ÇEVRESEL BİR SORUN DEĞİL; AYNI ZAMANDA KÜRESEL BİR HALK SAĞLIĞI KRİZİNE DÖNÜŞTÜ. UZMANLAR, HAVA KİRLİLİĞİNİN BULAŞICI OLMAYAN HASTALIKLARA BAĞLI ÖLÜMLERDE ÜÇÜNCÜ SIRADA YER ALDIĞINI HATIRLATARAK KALP HASTALIKLARI, FELÇ VE OBEZİTEYE NEDEN OLDUĞUNU BELİRTTİ.
