Haftanın tarihine bakış
Bu hafta, Türkiye ve dünyasının yakın tarihinden çok sayıda dönüm noktası anılıyor. Haftanın öne çıkan başlıkları arasında Adnan Menderes'in idamı ve sonrasındaki itibar iadesi ile Mustafa Kemal Paşa'ya verilen Mareşal rütbesi ve 'Gazi' unvanı bulunuyor. Aşağıda 15–21 Eylül tarihleri arasında kaydedilmiş önemli olayların kronolojik ve tematik özeti yer almaktadır.
Adnan Menderes, Yassıada yargılamaları ve 17 Eylül 1961
Türkiye demokrasisi, 1950 seçimlerinde yüzde 52,7 oyla iktidara gelen ve 10 yıl başbakanlık yapan Adnan Menderesin 17 Eylül 1961de idam edilmesiyle tarihinin en karanlık anlarından birini yaşadı. 27 Mayıs 1960'ta, Türk Silahlı Kuvvetleri içinden 38 kişilik Milli Birlik Komitesi sabaha karşı yönetime el koydu. Menderes, o gün Kütahya'da Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara'ya götürüldü ve daha sonra diğer Demokrat Parti üyeleriyle birlikte Yassıada'ya hapsedildi.
Yassıada'daki yargılamalar 14 Ekim 1960'ta başladı ve 15 Eylül 1961'de karara bağlandı; kararlar kapsamında 17 Eylül 1961'de idam gerçekleşti. Daha sonra, TBMM tarafından kabul edilen yasa uyarınca Menderes ve idam edilen arkadaşlarının itibarları iade edildi: 11 Nisan 1990'da kabul edilen kanuna göre Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu'nun cenazeleri 17 Eylül 1990'da İmralı'dan alınarak İstanbul Vatan Caddesi'ndeki anıt mezara devlet töreniyle taşındı.
Mustafa Kemal Paşa'ya Mareşal rütbesi ve 'Gazi' unvanı
Büyük Millet Meclisi, Sakarya Meydan Savaşının kazanılmasının ardından Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'ya 19 Eylül 1921'de kanunla 'Müşir' (Mareşal) rütbesi ile 'Gazi' ünvanı verdi. Bu kararın öncesinde, Meclis 5 Ağustos 1921'de Mustafa Kemal'e 'Başkomutanlık' ünvanını tevdi etmişti. Garp Cephesi Komutanı İsmet (İnönü) Paşa ve Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) Paşa'nın 15–16 Eylül 1921 tarihlerinde Meclis'e gönderdiği önergeyle 'Müşirlik' ve 'Gazi' unvanının tevcihi önerildi ve kanunla kabul edildi.
Mustafa Kemal'in mücadelesi sırasında, 8–9 Temmuz 1919 gecesi yaptığı telgraf görüşmesiyle İstanbul'dan resmi memuriyetine son verildiği bildirilmiş; Mustafa Kemal Harbiye Nezareti'ne ve Padişah'a resmi görevinden istifa ettiğini bildiren telgraf göndermiş ve rütbesiz olarak 'milletinin sinesinde' mücadeleyi sürdürmüştür.
Tarihten seçmeler: 15 Eylül
15 Eylül tarihinde kayda geçen başlıca olaylar arasında, ünlü polisiye yazarı Agatha Christie'nin 1890'da doğumu; 1916'da Birinci Dünya Savaşı'nda ilk tankın Somme'de kullanılması; 1923'te Lozan Antlaşması uyarınca Karaağaç istasyonunun teslim alınması; 1928'de Alexander Fleming'in küfü bularak 'penicillium notatum' adını vermesi; 1949'da Konrad Adenauer'in Federal Almanya'nın ilk şansölyesi olması; 1961'de Yassıada Mahkemesi kararları; 2008'de Lehman Brothers iflası gibi uluslararası olaylar yer alır. Ayrıca sanat, spor ve kültür alanında çeşitli ölüm, kuruluş ve başarı kayıtları bulunmaktadır.
16 Eylül
16 Eylül'de öne çıkan olaylar arasında 1889'da Ertuğrul Fırkateyni faciası; 1909'da Türkiye'deki ilk dişçilik okulunun açılması; 1935'te Türk Milli Güreş Takımı'nın Balkan şampiyonluğu; 1950'de Türkiye'nin NATO'ya giriş başvurusunun reddedilmesi; ve 1961'de Fatin Rüştü Zorlu ile Hasan Polatkan'ın İmralı'da idam edilmesi vardır.
17 Eylül
17 Eylül'de tarihte öne çıkanlar arasında 1787'de ABD Anayasası'nın kabulü; 1934'te Türkiye'nin Milletler Cemiyeti üyeliği; ve kuşkusuz 1961'de Adnan Menderes'in idamı yer almaktadır. Ayrıca spor, siyaset ve güvenlik alanında çeşitli olaylar bu tarih içinde anılmaktadır.
18 Eylül
18 Eylül'de önemli notlar arasında 1851'de New York Times'ın yayım hayatına başlaması; 1956'da Efes'te Artemis heykelinin bulunması; 1961'de Yassıada mahkumlarının Kayseri Cezaevi'ne nakledilmesi; ve 1978'de Camp David çerçevesinde Mısır-İsrail barış anlaşmasının imzalanması sayılabilir. 2024 başlığı altında BM Genel Kurulu'nda İsrail ile ilgili bir tasarının kabulü de kaydedilmiştir.
19 Eylül
19 Eylül'de anılan olaylar arasında 1575'te İstanbul Rasathanesi'nin kuruluşu; 1921'de TBMM'nin Mustafa Kemal Paşa'ya Mareşal rütbesi ile Gazi unvanı vermesi; 1951'de Türkiye ve Yunanistan'a NATO çağrısı; ve 1970'te Kayseri'deki futbol olaylarında yaşanan can kayıpları bulunmaktadır. Ayrıca 2010–2023 dönemine ait kültürel ve siyasal gelişmeler listelenmiştir.
20 Eylül
20 Eylül'de kayda geçen başlıca olaylar arasında 622'de Hazreti Muhammed ile Hazreti Ebubekir'in Medine'ye ulaşması; 1937'de Dolmabahçe Sarayı'nda Türkiye'nin ilk resim ve heykel müzesinin açılması; 1992'de Musa Anter'in öldürülmesi; ve 2011'de duruşmalarda sesli ve görüntülü ifade döneminin başlaması sayılabilir.
21 Eylül
21 Eylül'e ilişkin kayıtlarda sinema, kültür ve güvenlik olayları öne çıkıyor: 1903'te ilk kovboy filmi prömiyeri; 1947'de Zonguldak Kozlu'daki grizu patlaması; ve 2015–2022 dönemine ait işaret edilen saldırı, göçmen faciası ve diplomasi gelişmeleri yer almaktadır.
Bu kronolojik özet, 15–21 Eylül tarihleri arasında kaydedilmiş önemli olayların hatırlanmasını sağlar. Haftanın tarihi perspektifi, siyaset, hukuk, kültür ve uluslararası alandaki dönüm noktalarını bir arada sunuyor.
