Araştırmanın kapsamı ve yöntemi
İstanbul Gelişim Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi (BAPSIS) kapsamında, Milli Eğitim Bakanlığı iş birliğiyle İstanbul Avcılar ilçesindeki devlet liselerinde gerçekleştirilen çalışma, dijital dünyanın gençler üzerindeki psikolojik ve sosyal etkilerini bilimsel bir çerçevede incelemeyi amaçladı.
Araştırma, 18 devlet lisesinde öğrenim gören toplam 17.120 öğrencinin oluşturduğu evrenden tesadüfi tabakalandırma yöntemiyle seçilen 1.696 öğrenci ile yürütüldü. Çalışma, lise öğrencilerinin sosyal medya kullanımı, kişilik özellikleri, benlik algıları ve siber mağdur/siber zorba olma durumlarını çok değişkenli bir perspektifle değerlendirdi.
Temel bulgular
Dr. Öğr. Üyesi Bülent Tansel'in "Dijital Dünyanın Görünmeyen Tehdidi" adlı çalışması, gençlerin kendilik algısı, sosyal karşılaştırma eğilimleri ve kimlik gelişimi üzerinde dijital ortamların belirgin etkileri olduğunu ortaya koyuyor. Araştırma, sosyal medyanın gençlerde ideal benlik ile gerçek benlik arasındaki farkı derinleştirdiğine işaret ediyor.
Dr. Tansel'in ifadeleriyle: "Gençler artık sadece dijital içerik tüketmiyorlar; kendilerini tüketiyorlar, dijital dünyada kimliklerini kurmaya çalışıyorlar ve bu süreç çoğu zaman onları içsel olarak ezip tüketiyor." Bu durum, beğeni ve takipçi sayılarına dayalı dijital etkileşimlerin gençlerin kimlik merkezini oluşturmasına ve benlik bütünlüğünün zayıflamasına yol açabiliyor.
Araştırma, "dijital karşılaştırma tuzağı" olarak tanımlanan süreç sonucunda gençlerde beden algısı bozuklukları, sosyal kaygı, depresif belirtiler ve kimlik karmaşası risklerinin arttığını ortaya koyuyor. Bu risklerin zaman içinde kronikleşmesi, özgüven kaybı ve ilişkilerde kırılganlık gibi sonuçlara neden olabiliyor.
Ailelere ve eğitimcilere uyarı
Dr. Tansel, ebeveynler ve eğitimciler arasında yaygın olan yanlış algıya dikkat çekiyor: "Birçok aile, gençlerin dijital dünyayla kurduğu ilişkinin tehlikesinin yalnızca zararlı içerikler ile sınırlı olduğunu düşünüyor." Oysa asıl risk, görünürde zararsız görünen ancak gençlerin psikolojik ve sosyal yapısını derinden etkileyen dijital etkileşimlerde yatıyor.
Çalışmada vurgulanan bir diğer nokta, dijital platformların gençleri sadece içerik tüketmeye değil, aynı zamanda kendilerini sürekli yeniden inşa etmeye zorlaması. Dr. Tansel, "Gençler dijital mecralarda sadece içerik paylaşmıyorlar; aynı zamanda kendilerini parçalayarak görünür kılmaya çalışıyorlar ve çoğu zaman bu görünürlük çabası altında eziliyorlar" diyor.
Çözüm önerileri ve yol haritası
Kitap, ailelere, öğretmenlere ve toplumsal liderlere yönelik somut öneriler sunuyor. Dr. Tansel'in önerileri arasında sosyal medya detoksları, beden algısını güçlendirme çalışmaları, anlam odaklı yaşam becerileri ve siber zorbalıkla mücadele teknikleri yer alıyor. Bu öneriler, bireysel düzeyde gençlerin sağlıklı dijital kimlik geliştirmelerine; toplumsal düzeyde ise dijital-ekosistemin daha dengeli ve bilinçli bir biçimde şekillenmesine katkı sağlamayı hedefliyor.
Dr. Tansel, ebeveynler ve öğretmenlerin dijital okuryazarlık becerilerinin geliştirilmesi gerektiğini vurguluyor ve ekliyor: "Gençlerin dijital kimliklerini sağlıklı bir şekilde inşa edebilmeleri için ailelere, eğitimcilere ve karar vericilere bilimsel bir yol haritası sunmayı amaçlıyoruz." Ayrıca eğitim süreçlerinin, dijital dünyanın psikolojik etkilerini doğru aktarmak üzere yeniden yapılandırılması gerektiği belirtiliyor.
Sonuç ve çıkarımlar
Çalışma, dijital dünyanın tehditlerinin çoğunlukla görünmeyen ve yavaş ilerleyen nitelikte olduğunu kaydediyor. Dr. Tansel'in sözleriyle: "Dijital dünyanın tehlikesi, görünür bir tehdit oluşturmaması. Tehdit, yavaş yavaş ve fark edilmeden gelir." Araştırma, bugünün gençlerinin yarının toplumunu şekillendireceği uyarısıyla, erken farkındalık ve sistematik müdahalelerin önemini öne çıkarıyor.
Kitap, hem ailelere hem eğitimcilere hem de politika yapıcılara, gençlerin dijital ortamda daha sağlıklı kimlikler inşa edebilmeleri için rehberlik edecek bilimsel temelli bir kaynak olma iddiasını taşıyor.
Kaynak: İstanbul Gelişim Üniversitesi İktisadi İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Psikoloji Bölümü, Dr. Öğr. Üyesi Bülent Tansel, "Dijital Dünyanın Görünmeyen Tehdidi" (BAPSIS çalışması, Milli Eğitim Bakanlığı iş birliği, Avcılar ilçesi, 18 devlet lisesi; evren 17.120, örneklem 1.696).
DİJİTAL ÇAĞIN HIZLA İLERLEYEN ETKİLERİNİN, YALNIZCA TEKNOLOJİYLE DEĞİL, AYNI ZAMANDA BİREYLERİN PSİKOLOJİK VE SOSYAL YAPILARIYLA DA DOĞRUDAN BAĞLANTILI OLDUĞUNU BELİRTEN DR. ÖĞR. ÜYESİ BÜLENT TANSEL, DİJİTALLEŞMENİN GENÇLERİN PSİKOLOJİK GELİŞİMİ ÜZERİNDEKİ DERİN VE UZUN VADELİ ETKİLERİNİ ANLATTI.
