Değirmenler Höyük'te yeni bulgular Karaz öncesi mimari evreleri açığa çıkarıyor
MUHAMMET MUTAF - Erzurum
Kazı projesi ve kapsam
Yakutiye ilçesi Değirmenler Mahallesi'ndeki Değirmenler Höyükte, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün izni ve desteğiyle Erzurum Müze Müdürlüğü tarafından yürütülen "Değirmenler Höyük Kazı Projesi" kapsamında iki yıldır kurtarma kazıları sürdürülüyor. Kazı alanında elde edilen seramikler, mimari yapılar, ocaklar, fırınlar, sazlık kalıntıları, deniz kabukları, duvar örtüleri ve farklı mekan özellikleri bağlamlarıyla değerlendiriliyor.
Buluntuların tarihsel çerçevesi
Geçen yıl yapılan çalışmalarda yerleşimin yaklaşık 6 bin yıl öncesine kadar uzandığı saptanmıştı. Derinleşen çalışmalarda, 5 bin 500-6 bin yıl öncesine tarihlendirilen ve Kafkaslar'dan İran içlerine, Doğu Anadolu'dan Levant kıyılarına kadar yayılan kültürel çerçeve içinde Karaz kültürü öncesi evrelere ait bulgulara ulaşıldı. Bu sezon hem Kalkolitik hem de Neolitik malzeme varlığı seramikler aracılığıyla doğrulandı.
Mimari izler ve üretim alanı
Kazı yürütücüsü arkeolog Doç. Dr. Gülşah Altunkaynak, saha çalışmalarıyla özellikle Karaz'ın alt evrelerine ilişkin somut mimari izlerin ortaya çıktığını belirtiyor. Alanın en dikkat çekici bulgusu, kare planlı, silindir bir girişi ve kanal bağlantısı olan, kademeli evreleri izlenen büyük bir fırın mekanının tespiti oldu. Bu mekanın dört evresi belirlendi; ilk evrede fırın yuvarlakken sonraki evrelerde kareye dönüştürülmüş.
Fırın çevresinde yoğun biçimde bulunan sivri dipli, büyük boyutlu Karaz kapları ve mekanın mimari düzeni, burada daha merkezi bir üretimin İşlendiğine işaret ediyor. Altunkaynak, kazılarda köşeleri düzgün, nitelikli mimariye sahip mekanlara ulaşıldığını ve tabana döşenmiş sazlık katmanlarının önemli bir bulgu olduğunu kaydediyor.
Mekan dizilimi ve mimari gelişim
Açılan kesitlerde üst üste izlenen yapılarda, birinci aşamada yuvarlak planlı mekan, ardından dikdörtgen ve köşeleri yuvarlatılmış mekanların kullanıldığı bir gelişim dizisi açığa çıktı. Bu sıra, Karaz kültüründe ileri sürülen plan değişiklikleri teorisini sahada somutlayacak nitelikte. Altunkaynak, bu dizilimin aynı yerleşimde ardışık olarak korunarak gözlemlenmesinin bölge için özgün bir veri sunduğunu belirtiyor.
Bölgenin en erken yerleşimi ve çevresel bulgular
Yuvarlak planlı mekanın tabanının taş döşeli olduğu, ayrıca duvarlarda sıva ve hasır kullanımlarının görüldüğü bildirildi. Altunkaynak, "Karaz'ın da çok alt evrelerinde bir duvar örtüsüyle karşı karşıyayız" ifadeleriyle mimaride daha erken evrelere işaret eden verilerin önemine vurgu yaptı. Karbon tarihleme ve seramik analizleriyle 6 bin yıl düzeyi netleşmiş durumda; şu an için elde edilen mimari veriler sayesinde daha erken evrelere inildiği belirtiliyor.
Kazı alanının bataklık bir yapıya sahip olması ve su yükselmesinin etkisiyle açmalarda deniz kabuklarının bulunması, yerleşimin çevresel bağlamına dair ek veri sağlıyor. Elde edilen sonuçlar, Değirmenler Höyük'ün Erzurum tarihine yeni bir boyut kazandırdığını ortaya koyuyor.
Gelecek planlar
Kurtarma amaçlı başlayan kazıların, tabakalanmayı tespit etmek ve korumak hedefiyle çok daha geniş ölçekli sürdürülmesine ihtiyaç duyulduğu vurgulanıyor. Altunkaynak, alanda daha ileri sondajlar yapmayı, erken evrelere ilişkin mimari verileri detaylandırmayı ve kazı çalışmalarını genişletmeyi planladıklarını açıkladı. Değirmenler Höyük'te tespit edilen dörtlü mekan yapısı ve bu yapıda görülen evreleşmenin bölge için ilk olma niteliği taşıdığı vurgulanıyor.
Doç. Dr. Gülşah Altunkaynak çalışmaların sonucunu değerlendirirken, Değirmenler Höyük'ün "Karaz kültürünün mimarisindeki bütün gelişim evrelerini bir arada görebileceğiniz tek yerleşim yeri" olma potansiyeline dikkat çekti.
Erzurum'da, Değirmenler Höyük'te devam eden kurtarma kazılarında elde edilen yeni bulgularla Karaz kültürü öncesi mimari izleri bulunmaya başladı.
