Arşiv Belgeleri: Musul Petrolleri ile Erzurum'un Tarihî Bağı
Devlet Arşivleri'nden çıkan belgeler, Cumhuriyet'in ilk yıllarına ait kayıtların Musul petrollerinin kaynağına dair farklı bir çerçeve sunduğunu gösteriyor. Türkiye Dil ve Edebiyat Derneği Erzurum Şubesi Yönetim Kurulu Üyesi Taner Özdemir tarafından yürütülen arşiv çalışmasında bulunan belgeye göre, Musul petrollerini besleyen ana damarların Erzurum topraklarından başladığı ve dönemin Türk mühendisleri tarafından tespit edildiği öne sürülüyor.
Belgenin yayımlandığı haber ve diplomatik doğrulama
Bulgu 5 Eylül 1932 tarihinde AlAhram gazetesinde Yafa muhabiri tarafından yayımlandı. Haberde yer alan ifade şöyle: "Türkler ve Musul Petrol Menbaı - Bu Kaynağı Türk Mühendisler Keşfetmiştir."
Haberi Milliyet Gazetesi'nde aktaran Avukat Hasan Abdulhadi, keşfi "Türkiye’nin yer altı servetleri bakımından yeni bir dönemi müjdeleyen haber" olarak yorumladı. Ayrıca, Kahire Başkonsolosluğu tarafından dönemin Türk hükümetine resmi telgrafla bildirim yapılması, iddianın yalnızca basın yayını seviyesinde kalmadığını, diplomatik kanallarda da takip edildiğini ortaya koyuyor.
Erken dönem sondaj ve saha bulguları
İki farklı arşiv kaydı Rus sondaj ve jeolojik araştırmalarına işaret ediyor. Belgeler, 1916-1917 yıllarında Rus mühendislerin Erzurumʼun çeşitli alanlarında sondajlar yaptığı ve raporlarında bitümlü toprak ile zayıf petrol sızıntıları tespit ettiklerini belirtiyor. Bu tespitler, jeolojik damarın bölgeye kadar uzanabileceği ihtimalini güçlendiriyor.
Vakfiyet kaydı ve yerel kullanım
Belgelerde ayrıca Balıklı köyünde (eski adıyla Pülk köyü) bulunan petrol kuyusunun giderlerinin Caferiye Camisi için vakfedildiği belirtiliyor. Bu kayıt, petrol kaynağının yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda toplumsal ve kültürel bir işlev gördüğünü gösteriyor.
Tarihî ve stratejik değerlendirme
Taner Özdemir keşfe ilişkin olarak, belgenin Erzurumʼun tarihî ve stratejik önemini yer altı zenginlikleri açısından da ortaya koyduğunu; dönemin Türk mühendislerinin petrol damarlarının Musulʼa kadar uzandığını tespit edip enerji çıkışının Trabzon yönünde değerlendirilmesini tartıştıklarını söyledi. Vakıf kayıtları, saha bulguları ve diplomatik yazışmalar bir araya getirildiğinde, Erzurumʼun sadece bir sınır kenti değil, Cumhuriyetʼin ilk yıllarından itibaren dikkate alınan bir enerji merkezi olduğuna dair kuvvetli bir tartışma zemini oluşuyor.
Arşiv belgeleri, AlAhramʼın 1932 haberi, Taner Özdemirʼin çalışması ve Kahire Başkonsolosluğuʼnun telgrafı günümüzde de tarihî ve stratejik soruları yeniden gündeme getiriyor: Musulʼun kara altını aslında Erzurumʼun derinliklerinden mi doğuyor?
DEVLET ARŞİVLERİNDEN GÜN YÜZÜNE ÇIKAN BELGELER, ANADOLU’NUN ENERJİ TARİHİNE DAİR EZBERLERİ KÖKTEN SARSIYOR. TÜRKİYE DİL VE EDEBİYAT DERNEĞİ ERZURUM ŞUBESİ YÖNETİM KURULU ÜYESİ TANER ÖZDEMİR, YÜRÜTTÜĞÜ KAPSAMLI ARŞİV ÇALIŞMALARI SIRASINDA CUMHURİYET’İN İLK YILLARINA AİT, NEREDEYSE UNUTULMUŞ BİR BELGEYİ ORTAYA ÇIKARDI.
