Türkiye'nin plastik kirliliğiyle mücadele yol haritası: 44 eylemle kısa, orta ve uzun vadeli planlar
Yeşim Yüksel - Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürü Fatih Turan, bakanlık tarafından hazırlanan "Tek Kullanımlık Plastikler, Deniz Çöpleri ve Mikroplastikler Yol Haritası"nın kısa, orta ve uzun vadede toplam 44 eylem içerdiğini açıkladı. Turan, yol haritasının plastik kirliliğinin çevresel etkilerini azaltmayı hedeflediğini belirtti.
Yol haritasının kapsamı ve hedefleri
Turan, AA muhabirine yaptığı açıklamada Türkiye'nin uluslararası ve ulusal düzeyde çevre ve iklim değişikliği konularındaki yükümlülüklerini takip ettiklerini, Paris Anlaşması Genel Müdürlük olarak atık yönetimi süreçlerinin yürütülmesinde sorumlulukları olduğunu belirten Turan, evsel, endüstriyel, orman, tarımsal, maden, kullanılmış lastik ve plastik atıklar dahil geniş bir atık yelpazesine yönelik düzenlemeler üzerinde çalışıldığını kaydetti. Ayrıca döngüsel ekonomi ilkeleri çerçevesinde atıkların ekonomiye kazandırılması ve katma değer üretilmesine yönelik çalışmaların sürdüğünü ifade etti. Turan, plastik üretiminin 1950'lerde yaklaşık 1,5 milyon ton iken 2022'de 400 milyon tonu aştığını, üretiminin 2060'ta 1,2 milyar tona ulaşmasının tahmin edildiğini aktardı. Dünya genelinde plastik atıkların normal atıklar içindeki oranının yüzde 50 civarında olduğunu, bunun sadece yüzde 9'unun geri dönüşüm sürecine dahil edilebildiğini söyledi. Geri kalan plastik atığın yarısının düzenli depolama sahalarına gittiğini, yaklaşık yüzde 25-30'unun ise doğaya bırakıldığını belirtti. Turan, plastiklerin petrol kökenli olması nedeniyle doğada dönüşümünün uzun sürdüğünü, mikroplastiklerin deniz canlıları yoluyla gıda zincirine taşınabildiğini, hatta Antarktika'da yağan karda dahi mikroplastiklerin tespit edildiğini vurguladı. Halk sağlığı ve çevre sağlığı açısından plastik üretiminin kontrollü olmasının önemine dikkat çekti. Yol haritasında 2025-2028 kısa dönem, 2028-2032 orta dönem ve 2033 sonrası uzun dönem hedefleri için planlamalar yer alıyor. Turan, eylemlerin ilgili tüm bakanlıklar, akademi, kamu kurumları, belediyeler ve sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte yürütüleceğini belirtti. Plastiklerin yerine konabilecek ürünler üzerinde AR-GE çalışmaları yürüttüklerini söyleyen Turan, biyobozunur malzemelerin ve doğada daha çabuk çözünebilen alternatiflerin kullanımının teşvik edileceğini, bu ürünlerin de geri dönüşüm ve geri kazanım süreçlerinin gözetileceğini ifade etti. Türkiye İstatistik Kurumu anketlerine göre katılımcıların yüzde 80'inden fazlası tek kullanımlık plastiklere yönelik tedbir alınmasını destekliyor. Turan, 2025-2027 döneminde tek kullanımlık plastiklerle ilgili mevzuatın güncelleneceğini, 2028-2032 döneminde ise Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinin hayata geçirileceğini bildirdi. Turan, bazı tek kullanımlık plastik ürünler için kısıtlama veya yasak getirilmesinin; bazı ürünlerde ise biyobozunur alternatiflerin zorunlu kılınmasının planlandığını, uzun vadede ise yeniden kullanım ve yeniden dolum odaklı döngüsel iş modellerinin yaygınlaştırılacağını anlattı. Yol haritası kapsamında kamunun yaptırım ve cezaları artırma imkanının bulunduğunu ancak bireylere de önemli sorumluluklar düştüğünü belirten Turan, vatandaşların günlük pratiklerinin dönüşüm sürecinde kritik olduğunu vurguladı. Örnek olarak pikniklerde plastik çatal-bıçak kullanımına dikkat çekti ve atıkların düzenli depolama yerine geri dönüşüme kazandırılmasının önemini hatırlattı. Turan, kişi başına günlük ortalama 1,5-2,5 kilogram çöp üretildiğini, 80 milyonluk nüfus için bunun günlük ciddi hacimlere ulaştığını ve depolama alanlarının sınırlı olduğunu belirterek, tüm vatandaşların çevre elçisi olması çağrısında bulundu. Turan, bazı ülkelerde tek kullanımlık plastiğin yasaklandığını hatırlatarak, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın eşi ve BM Sıfır Atık Yüksek Düzeyli Şahsiyetler Danışma Kurulu Başkanı Emine Erdoğan himayesinde yürütülen Sıfır Atık Hareketi'nin yedi yılda yedi kıtada uygulamalar sağladığını söyledi. Sıfır Atık Mavi kapsamında deniz ve göl ortamlarında plastik atıkların önlenmesine dönük çalışmaların ve farkındalık etkinliklerinin sürdüğünü aktardı. Turan, TEKNOFEST Mavi Vatan'ın denizlerin korunması ve Sıfır Atık Mavi için önemli bir yapı taşı olduğunu belirtti. Ayrıca Bakanlığın 2025-2028 Ulusal Döngüsel Ekonomi Eylem Planı'nı yayımlamaya hazırlandığını; hedeflerinin atıkların geri dönüşümü, israfın önlenmesi ve çevreyi kirletmeden kullanım ilkeleri olduğunu söyledi. Son olarak Turan, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Türkiye Yüzyılı vizyonu kapsamında sürdürülebilirliğe vurgu yaptığını ve 2053 hedeflerine ulaşmak üzere çalışmaların devam ettiğini belirtti.
Plastik üretimi ve geri dönüşüm verileri
Alternatifler, AR-GE ve mevzuat çalışmaları
Vatandaşların rolü ve uygulama öncelikleri
Sıfır Atık Mavi ve ulusal döngüsel ekonomi adımları
