TCMB: Reel Sektörün Döviz Talebi Gelişmeleri (2021 Oca–2025 Mayıs)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) blogu Merkezin Güncesi'nde yayımlanan "Reel Sektörün Döviz Talebi Gelişmeleri" başlıklı analiz, reel sektörün döviz akımlarındaki değişimin firmaların döviz biriktirme eğiliminde zayıflamaya işaret ettiğini ortaya koyuyor.
Analizin kapsamı ve hazırlayanlar
Analiz, 2021 Ocak–2025 Mayıs dönemindeki döviz akımı gelişmelerini inceliyor. Çalışma, Piyasalar Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Süleyman Kutalmış Özcan, Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Müdürü Kadir Gürci, Piyasalar Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Ömer Faruk Karaahmetoğlu ve Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Muhammed Furkan Erdoğan tarafından hazırlanmış ve TCMB internet sitesinde yayımlanmıştır.
Yöntem ve önemli göstergeler
Analizde firmaların döviz talebini izlemek için birden çok gösterge kullanılmıştır. Yaygın bir gösterge olan yabancı para (YP) mevduatların toplam mevduat içindeki payı ile birlikte firmaların spot ve vadeli piyasalarda gerçekleştirdiği döviz işlemleri, dış ticaret kaynaklı net döviz gelirleri ile YP cinsi kredi kullanımı ve geri ödemeleri de değerlendirmeye alınmıştır. Firma bazında başlıca döviz giriş ve çıkışlarının netleştirilmesiyle döviz akımı hesaplanmıştır.
Temel bulgular
Analize göre parasal sıkılaşma döneminde firmaların YP mevduat oranı gerilemiştir: Haziran 2023'te %60,7 olan oran, Haziran 2025 itibarıyla %35 seviyesine düşmüştür. Bu düşüş, firmaların döviz biriktirme eğiliminde azalma olduğuna işaret etmektedir.
Döviz akımı esas alındığında, reel sektörün döviz talebindeki yavaşlama akım verilerinde daha belirgin görülmektedir. Döviz akımı pozitif olduğunda firma döviz biriktiriyor, negatif olduğunda ise mevcut döviz stokunu azaltıyor; bu çerçevede incelenen dönemde genel eğilim zayıflama yönündedir.
Firma grupları bazında ayrışma
Firma gruplarına göre yapılan analizde zayıflamanın kaynağı net ihracatçı firmalar olarak tespit edilmiştir. Parasal sıkılaşma döneminde ihracat ve YP kredi kullanımında artış gözlenmesine karşın döviz akımının azalması, net ihracatçı firmaların finansal sisteme döviz satışlarını artırdığını göstermektedir. Net ithalatçı firmaların döviz akımı ise aynı dönemde negatif ve yatay seyretmiş, yani ithalatçıların döviz ihtiyacı önceki döneme benzer şekilde devam etmiştir.
Zaman içindeki eğilimler ve son bir yıl
Analiz, reel sektörün zaman içinde döviz talebinin azaldığını ve son bir yılda reel sektörün net döviz satıcısı konumuna geçtiğini vurgulamaktadır. Martta döviz kurlarında görülen oynaklık sonrasında bu eğilim bir miktar yavaşlamış olsa da firmalar nette döviz satıcısı olmaya devam etmiştir.
Sektörel kırılım
Son 12 ayda döviz alımı döviz satımından fazla olan sektörler incelendiğinde, toplam net döviz alımındaki en yüksek payın başta enerji ile ilgili sektörler olmak üzere otomobil ticareti, demir-çelik, kimya ve telekomünikasyon gibi ithalatçı sektörler tarafından oluşturulduğu belirtilmiştir. Bu bulgu, yakın dönem döviz talebinin büyük ölçüde ithalat kaynaklı ihtiyaçlardan kaynaklandığını göstermektedir.
Genel değerlendirme
Özetle, parasal sıkılaşma döneminde firmaların döviz biriktirme davranışı ve döviz talebinde belirgin bir değişim gözlenmiştir. Analiz, net ihracatçı firmaların finansal sisteme döviz arz etmeye devam ettiğini; net ithalatçı firmaların ise uzun dönem ortalamasına yakın döviz talebi sergilediğini ve yakın dönemde döviz alımlarında dış ticaret ödemelerinin belirleyici olduğunu aktarmaktadır.
