Tiencin Deklarasyonu kabul edildi
Şanghay İşbirliği Örgütü'nün (ŞİÖ) Çin'in Tiencin kentinde gerçekleştirilen 25. Devlet Başkanları Konseyi Zirvesi'nde liderler, sonuç bildirisi niteliğindeki "Tiencin Deklarasyonu"'nu kabul etti. Bildiri, küresel siyaset, ekonomi ve uluslararası ilişkiler alanlarında yaşanan derin ve tarihi dönüşümlere dikkat çekti ve uluslararası sistemde aynı anda hem daha adil temsil arayışına dayalı çok kutupluluğun güçlendiğini hem de jeopolitik cepheleşmenin yoğunlaştığını vurguladı.
Bildiride ayrıca, ABD'de Başkan Donald Trump döneminde tarife artışlarına örtülü bir atıf yapılarak, küresel ekonominin, özellikle uluslararası ticaret ve finans piyasalarının bu gelişmelerden olumsuz etkilendiği belirtildi.
2025'in İkinci Dünya Savaşı'nın bitişinin ve Birleşmiş Milletler'in kuruluşunun 80. yılı olması hatırlatılarak, savaş sonrası kurulan istikrarlı uluslararası ilişkiler düzeninin önemine ve savaşın sona ermesinin insanlığın barışçı kalkınması için sağladığı koşullara işaret edildi.
BM reformu ve temsil çağrısı
Deklarasyonda üyeler, BM Şartı ve uluslararası hukukun genel kabul görmüş ilkelerine bağlılıklarını teyit etti. Bildiri BM'nin merkezî koordinatör rolünü tam olarak yerine getirmesi gerektiğini savunurken, gelişmekte olan ülkelerin Birleşmiş Milletler yönetim organlarındaki temsilinin güçlendirilmesi ve örgütün günün siyasi ve ekonomik gerçekliklerine uygun reformlara tabi tutulması gerektiği çağrısında bulundu. Liderler ayrıca İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ve BM'nin kuruluşunun 80. yılı dolayısıyla ayrı bir ortak açıklama yayınladı.
Şanghay ruhu ve egemenlik ilkeleri
Bildiride üye ülkeler, halkların kendi siyasi, ekonomik ve sosyal kalkınma yollarını bağımsız olarak belirleme hakkını savunduklarını ifade etti. Egemenlik, bağımsızlık, toprak bütünlüğü, eşitlik, karşılıklı fayda, iç işlerine karışmama, güç kullanmama ve güç kullanma tehdidinde bulunmama ilkelerinin uluslararası ilişkilerin istikrarlı gelişiminin temeli olduğu vurgulandı. Üyeler, ŞİÖ'nün amaç ve ilkelerine dayanan, karşılıklı saygı ve istişareye dayalı "Şanghay ruhu"'na bağlı kalacaklarını belirtti ve krizlerin kolektif olmayan, cepheleşmeye dayalı yaklaşımlarla çözümlenmesine karşı çıktıklarını kaydetti.
Avrasya güvenlik mimarisi ve çok kutupluluk
Bildiride Avrasya kıtasında eşit ve bölünmez bir güvenlik mimarisi oluşturulmasının önemine dikkat çekildi ve bu bağlamda Belarus öncülüğünde formüle edilen "21. Yüzyılda Çeşitlilik ve Çok Kutupluluk İçin Avrasya Şartı"'nın önemine işaret edildi. Üye ülkeler insan haklarının evrenselliği, bölünmezliği ve birbirine bağlılığını vurgularken, insan hakları meselelerinde çifte standartlara ve insan hakları gerekçesiyle iç işlerine müdahaleye karşı olduklarını yineledi.
Güvenlik, terörle mücadele ve yeni merkezler
Liderler, terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılıkçılığa karşı ortak mücadele ile uyuşturucu ve silah kaçakçılığı gibi sınır ötesi suçlarla işbirliğini sürdüreceklerini vurguladı. Zirvede ŞİÖ Güvenlik Tehditleri ve Zorluklarına Karışık Bütünleşik Yanıt Merkezi ile ŞİÖ Uyuşturucu ile Mücadele Merkezi'ne ilişkin anlaşmalar imzalandı; ayrıca ŞİÖ Stratejik Güvenlik Araştırma Merkezi kurulmasına ilişkin öneri de değerlendirildi.
Bildiride üye ülkeler terörizmin her türü ve görünümünü kınadı; Pakistan'ın Belucistan bölgesinde 11 Mart ve 21 Mayıs tarihlerinde yaşanan olaylar ile Hindistan kontrolündeki Cammu Keşmir'in Pahalgam bölgesinde 22 Nisan'da meydana gelen terör saldırısı özel olarak kınandı. Haber metninde, Hindistan'ın 26 kişinin öldüğü Pahalgam saldırısından Pakistan'ı sorumlu tuttuğu ve 6 Mayıs'ta Pakistan toprakları ile Azad Keşmir'e yönelik füze saldırıları sonucu iki ülke arasında çatışmaların meydana geldiği hatırlatıldı.
'ŞİÖ 10 Yıllık Gelişim Stratejisi'
Üye ülkeler, örgütün bölgede barış, istikrar, kalkınma ve refahı güçlendirmek amacıyla hazırlanmış "ŞİÖ 10 Yıllık Gelişim Stratejisi" adlı belgeyi kabul etti.
Üyelikler, statü değişiklikleri ve örgütün kısa geçmişi
Zirvede ayrıca Güneydoğu Asya ülkesi Laos'a "diyalog ortağı"; Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)'na ise "gözlemci" statüsü verilmesi onaylandı.
Şanghay İşbirliği Örgütü, 1996'da sınır güvenliği ve ekonomik işbirliği amacıyla Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından kuruldu. 2001'de Özbekistan'ın katılmasıyla örgütün kuruluşu tamamlandı. 2017 Astana Zirvesi'nde Hindistan ve Pakistan'ın üyelik süreçleri sonuçlanırken, 2021 Duşanbe Zirvesi'nde İran'ın, 2024 Astana Zirvesi'nde ise Belarus'un katılımıyla üye sayısı 10'a ulaştı.
Moğolistan ile Eylül 2021'den bu yana statüsü aktif olmayan Afganistan gözlemci statüsünde bulunurken, ŞİÖ'nün aralarında Türkiye'nin de yer aldığı 14 ülkeyle "diyalog ortaklığı" bulunuyor. Örgüt üyelerinin toplam yüzölçümü Avrasya kıtasının yaklaşık %65'ini kapsıyor; dünya nüfusunun %40'ını ve küresel gayrisafi hasılanın %30'unu temsil ediyor.
