Kırgızistan 34 yaşında: Bağımsızlık, ulusal simgeler ve Türkiye ile işbirliği

Kırgızistan 34. yılına girdiKırgızlar, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Orta Asya'da bağımsızlığını ilan eden ilk halklardan biri olarak, ülkelerinin bağımsızlığının 34. yılını kutluyor. Bağımsızlık süreci, 1991 yazında Moskova'da yaşanan gelişmelerin ardından hız kazandı.Bağımsızlık ilanı ve diplomatik tanınmaMoskova'da 18-21 Ağustos 1991 tarihlerinde yaşanan darbe girişiminin ardından Kırgızistan Yüksek Konseyi (Jokorku Keneş), 31 Ağustos 1991'de olağanüstü toplanarak Egemenlik Bildirgesi'ni kabul etti ve ülkenin bağımsız, egemen, laik ve demokratik devlet olduğunu ilan etti. Kırgızistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke 16 Aralık 1991'de Türkiye Cumhuriyeti oldu; iki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler ise 29 Ocak 1992'de tesis edildi.Ulusal semboller ve kurumlarBağımsızlığın ardından Kırgızistan ulusal sembollerini belirledi. Bayrak, kırmızı zemin üzerinde 40 sarı güneş ışını ve ortasında geleneksel çadır kubbesi tündük motifini içeriyor; bu bayrak 3 Mart 1992'de kabul edildi. Milli marş 18 Aralık 1992'de, ilk anayasa ise 5 Mayıs 1993'te benimsendi. Ülke para birimi som ise 10 Mayıs 1993'te dolaşıma girdi.Coğrafya, nüfus ve kültürel mirasKırgızistan Cumhuriyeti, Tanrı Dağları üzerinde, Orta Asya'nın önemli su kaynaklarına ev sahipliği yapıyor. Ülkenin yüzölçümü 199 bin kilometrekare olup, Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan ve Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi ile sınır komşusudur. Yaklaşık 7 milyon 300 bin nüfusa sahip ülkede Kırgızlar, Özbekler, Ruslar, Dunganlar, Uygurlar, Tacikler ve Ahıska Türkleri başta olmak üzere yaklaşık 80 farklı etnik grup yaşıyor.Kültürel miras bakımından Karahanlılar döneminden kalma eserler dikkat çekiyor; Balasagun'daki Burana Kulesi ve Özgen Kulesi ile taş işlemeli anıtlar ülkenin tarihsel derinliğini yansıtıyor. Turizm açısından doğal güzellikler, geleneksel göçebe kültürü ve Issık Gölü önemli yer tutuyor.Siyasi dönüşümler ve halk hareketleriKırgızistan, bağımsızlığından bu yana iki halk devrimi ve çeşitli siyasi krizler yaşadı. İlk cumhurbaşkanı Askar Akayev, 1991-2005 yılları arasında görev yaptıktan sonra halk protestoları sonucu görevden ayrıldı. Ardından gelen Kurmanbek Bakiyev de 2010'da halk ayaklanması sonucu istifa etti.Geçici dönemde Roza Otunbayeva ülkeyi yönetirken, 2011 seçimleriyle Almazbek Atambayev göreve geldi. Atambayev daha sonra yolsuzluk suçlamasıyla tutuklandı; yaklaşık 3,5 yıl hapis yattıktan sonra 14 Şubat 2023'te sağlık gerekçesiyle serbest bırakıldı. Sooronbay Ceenbekov döneminde yaşanan protestolar sonucunda 15 Ekim 2020'de istifa edildi. O dönemde cezaevinde bulunan ve gösteriler sırasında serbest bırakılan Sadır Caparov, geçici yönetimin ardından 10 Ocak 2021 seçimlerini yüzde 79,20 oyla kazanarak ülkenin 6. Cumhurbaşkanı oldu. Halk, referandumla parlamenter sistemden cumhurbaşkanlığı sistemine geçişi onayladı.Ekonomi ve mali göstergelerKırgızistan'ın gayrisafi yurt içi hasılası (GSYH) bağımsızlık döneminde 1991'de 2,5 milyar dolar iken günümüzde yaklaşık 9,45 milyar dolar seviyelerine ulaştı. Bütçenin gelir yapısında %70,8 vergi gelirleri, %21,2 vergi dışı gelirler ve %7,8 yurtdışındaki işçi remittansları payı bulunuyor.2025'in ilk yarısında 567 binden fazla kişiye toplam 40 milyar som'dan fazla mikrokredi verildi; bu kredilerin yüzde 60'tan fazlası tüketici harcamalarına, yüzde 16'sı tarıma, yaklaşık yüzde 10'u ise ticaret ve kamu hizmetlerine ayrıldı. Maliye Bakanlığı verilerine göre 1 Temmuz itibarıyla 11 bin 765 girişimciye toplam 107 milyon 161 bin 390 dolar tutarında faizsiz kredi desteği sağlandı.Türkiye ile ilişkiler ve kalkınma projeleriTürkiye, Kırgızistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olarak iki ülke arasındaki ilişkilere uzun vadeli destek sundu. Son 34 yılda eğitim, sağlık, kamu yönetimi ve kültürel alanlarda birçok kurum ve tesisin inşa edilmesiyle somut işbirlikleri geliştirildi. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) başta olmak üzere Türkiye'nin çeşitli kamu kurumları aracılığıyla yürütülen projeler, Kırgız halkının sosyal refahına ve kamu altyapısına katkı sağlıyor.Kırgızistan, bölgesel sınır düzenlemelerini 2024 ve 2025 yıllarında Özbekistan ve Tacikistan ile tamamlayarak bu ülkelerle şu anda herhangi bir sınır sorunu bulunmayan bir konuma geldi. Ülke, doğal kaynakları, kültürel mirası ve stratejik konumuyla Orta Asya'da önemli bir aktör olmaya devam ediyor.

Kırgızistan 34 yaşında: Bağımsızlık, ulusal simgeler ve Türkiye ile işbirliği

Kırgızistan bağımsızlığının 34. yılında tarihçesi, ulusal semboller, siyasi dönüşümler, ekonomik veriler ve Türkiye ile ortak projeler özetleniyor.