Palas Mahallesi'nde 'kara yapıklılar' baş bağlama geleneğini yaşatıyor
Kayseri'nin Sarıoğlan ilçesine bağlı Palas Mahallesi'nde yaşayan 60 yaş üstü kadınlar, uzun yıllardır süregelen baş bağlama geleneğiyle dikkati çekiyor. Kent merkezine 50 kilometre uzaklıktaki mahallede, halk arasında "baş bağlı kara yapıklılar" olarak bilinen kadınlar, siyah uzun başörtülerinin üzerine başka bir siyah örtüyü dolayarak alınlarının üzerine bağlıyor.
Tarihi köken ve kültürel süreklilik
Palaslılar Sosyal Kültür ve Dayanışma Derneği Başkan Yardımcısı Murat Özdemir, mahallede 1232 yılından kalma 300 kişilik Selçuklu Camisi bulunduğunu ve Osmanlı arşivlerinde Palas adının geçtiğini belirterek, bu iki medeniyetin izlerinin halkın giyim ve yaşam tarzında sürdüğünü söyledi. Özdemir, baş bağlama biçiminin Selçuklu ve Osmanlı örtünme geleneğiyle benzerlikler taşıdığını vurguladı ve uygulamanın nesilden nesle değişerek aktarıldığını ifade etti.
Özdemir, uygulamayla ilgili olarak şunları söyledi: "Bu medeniyet köprüsü kopmadan gelecek nesillere aktarmak istiyoruz. ... Gelin olduklarında beyaz ya da desenli örtü takıyorlarmış. Daha sonra yaş ilerledikçe siyah takıyorlar. Siyah, bir matemin, bir ağır başlılığın simgesi olmuş."
Günlük yaşam, iş ve sembolizm
Mahalle sakinleri baş bağlamayı sadece bir örtünme biçimi değil, günlük işleri yaparken örtünün düşmemesi için de tercih ettiklerini belirtiyor. 65 yaşındaki Hatice Oral örtülerine "kara yapık" dendiğini söyleyerek, "İş görürken başımızdan düşmesin diye bu şekilde takıyoruz" dedi. Benzer şekilde 81 yaşındaki Ayşe Baydemir de, "65 yıldır bu şekildeyim. Hiç beyaz örtüyle bürünmedim. İş görürken örtümüz düşmesin diye takıyoruz" ifadelerini kullandı.
Gelin olduktan sonra siyah örtüye geçiş, yaşlanma veya bir yas durumu ile ilişkilendiriliyor. Özdemir'e göre, eşini veya çocuğunu kaybedenler siyah örtüyü daha erken benimseyebiliyor; böylece siyah örtü hem matem hem de ağırbaşlılığın simgesi haline geliyor.
Son temsilciler ve korunma çabaları
Palas Mahallesi'nin göç vermeyen ve yaklaşık 5 bin nüfusa sahip bir yerleşim olduğunu belirten Özdemir, kültürel etkileşimin sınırlı olması nedeniyle geleneklerin korunduğunu söyledi. Ancak baş bağlama yöntemi artık genellikle 60 yaş üstü kadınlarda görülüyor; Özdemir, "100-150 kadın bu örtüyü kullanıyor. Bu kadınlar bu kültürün son temsilcileri, yeni nesil artık bunu kullanmıyor." değerlendirmesinde bulundu.
Mahalledeki kadınlar, uygulamanın azalmasından yakınıyor. 75 yaşındaki Nazlı Akkaş, annelerinin ve ninelerinin daha renkli, kenarları oyalı örtüler kullandığını, ancak çarşıda ve pazarda bu örtülerin artık bulunmadığını, bazen umreye gidenlerin getirdiğini söyledi. 80 yaşındaki Havva Özer ise günlük tarım işleri sırasında örtünün açılmasını önlemek için bu bağlama şeklini tercih ettiklerini anlattı. 70 yaşındaki Ayşe Altındağ da eskiden örtülerin ucuna altın ve boncuk takıldığını belirtti.
Sonuç olarak, Palas Mahallesi'ndeki baş bağlama geleneği, Selçuklu ve Osmanlı kökenli örtünme izlerini taşıyan yerel bir kültürel örnek olarak varlığını sürdürüyor; ancak uygulama, demografik değişim ve yeni neslin tercihlerinin etkisiyle daralmış durumda.
Kayseri'nin Sarıoğlan ilçesi Palas Mahallesi'nde yaşayan 60 yaş üstü kadınlar, geleneksel "baş bağlama" biçimleriyle dikkati çekiyor. Kent merkezine 50 kilometre uzaklıktaki Palas Mahallesi'nde yaşayan ve halk arasında "baş bağlı kara yapıklılar" olarak bilinen kadınlar, siyah uzun başörtülerinin üzerine başka bir siyah örtüyü dolayarak alınlarının üzerine bağlıyor. Mahalle sakinlerinden 81 yaşındaki Ayşe Baydemir de bu geleneği sürdürüyor.
