Isparta Aksu'daki Bizans manastırı: Kırsal yaşam, ibadet ve üretim izleri
Arkeolojik ve tarihi önem
Süleyman Demirel Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Araştırma Görevlisi Dr. İbrahim Acuce tarafından değerlendirilen Isparta'nın Aksu ilçesindeki tarihi alan, Bizans dönemi kırsal manastır yaşamına dair somut veriler sunuyor. Zindan Mağarası önündeki harabe görünümüne rağmen ayakta kalan yapı, dönemin dini, kültürel ve sosyal yaşantısına ilişkin önemli ipuçları barındırıyor.
Mimari yapı ve işlevler
Uzunlamasına dikdörtgen planıyla tipik bir bazilika örneği sunan kilise, geniş bir manastır kompleksinin merkezinde konumlandırılmış durumda. Araştırmalara göre yapı milattan sonra 5. yüzyılın sonlarında inşa edilmiş olup sadece ibadet amaçlı değil, aynı zamanda üretime dönük mekanları da kapsıyordu.
Dr. Acuce, alanda tespit edilen demirci atölyeleri ve şarap işlikleri ile keşiş hücrelerinin, buranın manastır olarak kullanıldığını gösterdiğini vurguluyor: "Buranın bir manastır olarak kullanıldığını kilisenin batısında bulunan şarap işlikleri ve atölyelerden aynı zamanda keşişlerin kaldığı hücrelerden anlıyoruz."
İbadet mekanının dönüşümü ve freskolar
Yapının zaman içinde tahrip olduğunu, özellikle bir yangından sonra ana kilisenin kısmen kullanılamaz hale geldiğini belirten Acuce, ancak kutsal niteliğin tamamen bırakılmadığını aktarıyor. "Zamanla tahrip olan kilise, bir yangının ardından kısmen kullanılmaz hale geldi. Ancak kutsal mekan tamamen terk edilmedi. Ana kilisenin naosunda küçük boyutlu şapel inşa edilmiş, bu da bir nevi kilise içinde kilise örneği. Bu yeni şapel, daha küçük topluluklara hitap edecek şekilde tasarlanmıştı."
Duvarlarda görülen geç dönem fresko izleri, aziz tasvirleri ve dini sahneler yapının farklı evrelerde yeniden işlev kazandığını, kutsallığın yüzyıllar boyunca sürdüğünü gösteriyor.
Mimari özgünlük ve kazılar
Dr. Acuce, Bizans ve Erken Hristiyanlık mimarisinde nadir görülen trikonkhos (üç yapraklı yonca) planlı apsis türünün önemine dikkat çekti. Antik dönemde kutsal işlev taşıdığı anlaşılan alanda dönem dönem gerçekleştirilen çalışmalara atıfla, 2002 ve 2021 yılları arasında sondaj kazıları yapıldığını hatırlattı.
Sonuç: Kırsal manastır yaşamının tanımlanması
Kompleksin hem ibadet hem de üretim faaliyetlerini beraber barındırması, bölgedeki kırsal manastır yaşamının ekonomik ve toplumsal boyutlarını anlamak için değerli bir kaynak teşkil ediyor. Dr. Acuce'ye göre bu tür yapılar, Bizans dünyasında kırsal yerleşimlerin dinî uygulamalarla nasıl iç içe geçtiğine dair kapsamlı veriler sunuyor.
Isparta'nın Aksu ilçesinde bulunan tarihi alan, Bizans'a uzanan izleriyle dönemin dini, kültürel ve sosyal yaşamına dair önemli ipuçlarını günümüze taşıyor.
