İran'da kadınlar motosiklet ehliyeti için harekete geçti
Ahmet Dursun - İran'da kadınlar, resmi olarak motosiklet ehliyeti alamamalarına rağmen özellikle Tahran gibi yoğun trafikli kentlerde işe gidip gelmek için motosiklet kullanıyor; bu durum onları para cezalarına ve hukuki belirsizliklere maruz bırakıyor.
Mevzuat ve uygulama arasındaki çelişki
Resmî düzenlemelerde kadınların motosiklet sürmesinin açıkça yasaklanmamış olmasına rağmen pratikte kadınlara ehliyet verilmediği bildiriliyor. Trafik Yönetmeliği'nin 26. maddesi, her türlü kara taşıtını kullanan herkesin o taşıt için uygun ehliyete sahip olması gerektiğini öngörüyor. Buna karşın, 2010 tarihli Trafik İhlalleri Kanunu'nun 20. maddesine eklenen notta yalnızca "erkeklere" motosiklet ehliyeti verilmesinin Polis Teşkilatı'nın sorumluluğunda olduğu ifade ediliyor; bu ibare uygulamada kadınlara ehliyet verilmesini fiilen engelliyor.
Ayrıca metinde Anayasa düzeyinde eşitlik taahhüdü bulunmasına rağmen trafik mevzuatındaki bu boşluk, kadınların ehliyet ve sigorta hakları açısından sorun yaratıyor.
Dini kaygılar ve güvenlik savunmaları
Kadınların motosiklet ehliyeti elde etmesini engelleyen gerekçelerden biri geçmişte bazı din adamlarının dile getirdiği dini çekinceler olarak gösteriliyor. Bu eleştirilere karşılık, İran'ın eski Trafik Polis Müdür Yardımcısı Eynullah Cihani 9 Eylül'de yaptığı açıklamada "İslami kıyafet yönetmeliği endişelerine" ilişkin, motosiklet kullanırken zorunlu takılan kaskların başörtüsü gereksinimini sağladığını ve itirazları bertaraf ettiğini belirtti. Cihani ayrıca ekonomik koşullar ve yoğun trafik nedeniyle kadınların motosiklet talebinin arttığını, sorunun yasa değişikliği ile çözülebileceğini vurguladı.
Polis ve hükümetin yaklaşımı
İran Trafik Polisi Müdürü Teymur Hüseyni, 20 Ağustos'ta yaptığı açıklamada polisin mevcutta kanunu uygulayan kurum olduğunu ve konunun hükümet onayını beklediğini söyledi: "Polis, kanunun uygulayıcısıdır ve şu anda hükümetin bu konuyu onaylamasını bekliyoruz. Bu konu değerlendiriliyor. Ne ilan edilirse onu uygulamakla yükümlüyüz."
Hükümet de sorunu çözmek amacıyla ağustos ayında konuyla ilgili ilk kapsamlı çalışmayı başlattı. Kadın ve Aile İşlerinden Sorumlu Cumhurbaşkanı Yardımcısı Zehra Behruzazer 27 Ağustos'ta pilot ve tır şoförü kadın örneğini vererek motosikletin benzer bir ihtiyaç olduğunu ve çözüm bulunması gerektiğini söyledi. Hükümet sözcüsü Fatma Muhacirani ise kadınlara motosiklet ehliyeti verilmesine ilişkin yasal bir yasak olmadığını açıkladı.
Cumhurbaşkanlığı Meclis Danışmanı Kazım Dilhoş 28 Ağustos'ta, Trafik İhlalleri Kanunu'nun 20. maddesinde değişiklik öngören bir yasa tasarısının parlamentoya sunulduğunu duyurdu. Dilhoş, mevcut yasanın motosiklet ehliyetini yalnızca erkekler için düzenlediğini, bunun kadınların ehliyet almasını engellediğini ve bunun sonucunda sigorta ile hukuki sorunların ortaya çıktığını belirtti. Dilhoş'a göre kadın motosikletçilerin kazalarında ehliyetlerinin geçerli olmaması nedeniyle sigorta kapsamı dışında kalması, genel trafik güvenliği için de risk oluşturuyor.
Toplumsal tepkiler ve engellenen etkinlik
Bu süreç sürerken Tahran'da "Motosikletli Kızlar Etkinliği" düzenleyeceğini duyuran bir işletmenin geçici olarak mühürlenmesi dikkat çekti. Niyaveran Caddesi'ndeki bir kafenin sosyal medya üzerinden 5 Eylül için yaptığı çağrı, 4 Eylül akşamı güvenlik güçleri tarafından kafenin geçici olarak mühürlenmesi üzerine iptal edildi.
Meclis süreci ve olası uygulama adımları
Hükümetin Meclis'e sunduğu tasarının ne zaman görüşüleceği ve Meclis'in nasıl bir karar alacağı henüz belirsiz. Sürecin tamamlanması için tasarının önce Meclis komisyonlarında görüşülmesi, ardından Genel Kurul'da kabul edilmesi gerekiyor. Kabul edilmesi hâlinde trafik polisi için kadınlara ehliyet verilmesine ilişkin resmi talimatların yayımlanması, sürücü kursları ve sınav süreçlerinin kadın adaylara göre düzenlenmesi öngörülüyor.
Aktivist görüşleri: Meryem Telayi'nin değerlendirmesi
Meryem Telayi, İran Turing ve Otomobil Kulübü Kadınlar Komitesi Başkanı olarak AA'ya yaptığı değerlendirmede Meclis'e sunulan tasarıyı olumlu bir adım olarak nitelendirdi. Avusturya'da 2023'te düzenlenen FIVA Dünya Motosiklet Rallisi'ne katılan ilk İranlı kadın olan Telayi, uluslararası yarışlardaki başarılarına rağmen kendi ülkesinde motosiklet ehliyeti alamadığını vurguladı.
Telayi, kadınların nüfusun yarısını oluşturduğunu ve günlük trafikte önemli rol oynadıklarını belirterek, "Kadınların motosiklet ehliyeti alması durumunda otomobil trafiğinin de yükünün azalabileceğini" söyledi. Mevcut durumda ehliyetsiz sürüşün suç olduğunu, ancak kadınlar mecbur bırakıldıkları için ehliyetsiz motosiklet kullandıklarını ifade ederek, "Eğer kadınlara ehliyet hakkı verilirse bu durum suç olmaktan çıkacak ve kadın sürücüler yasal güvenceye kavuşacak" değerlendirmesinde bulundu.
Telayi ayrıca kadınların güvenlik ve kurallara erkeklerden daha duyarlı olduğuna dikkat çekti: "Kadınlar her zaman güvenlik ve kurallar konusunda birkaç adım önde." Motosikletin kadınlar için yalnızca bir ulaşım aracı değil, aynı zamanda özgürlük ve eşitlik aracı olduğunu söyleyen Telayi, Meclis'ten geçecek bir yasanın kadınların toplumsal yaşamında tarihi bir dönüm noktası olacağını belirtti.
Sonuç olarak, mevzuattaki belirsizlik ve uygulamadaki kısıtlamalar kadınların motosiklet ehliyeti meselesini hem hukuki hem de toplumsal açıdan gündemde tutuyor. Tasarının parlamentodan geçmesi halinde uygulama adımları ve sürücü kursu düzenlemeleriyle birlikte kadınların trafik güvenliği ve sigorta haklarına ilişkin temel sorunların çözülmesi hedefleniyor.
İran’da motosiklet ehliyeti verilmeyen kadınlar, trafik cezalarına maruz kalsalar da özellikle Tahran gibi aşırı yoğun trafiğe sahip kentlerde işe gidip gelmek için motosiklet kullanmaya başladı. Ülkede yıllardır ciddi bir talep olan kadınlara motosiklet ehliyeti verilmesi konusu son haftalarda yine gündemin ön sıralarına yerleşti.
