İkinci Dünya Savaşı: Kısa bir özet
Lejla Biogradlija Aksan - 1 Eylül 1939'da Nazi Almanyası'nın Polonya'ya saldırısıyla başlayan İkinci Dünya Savaşı, tahmini 80 milyon kişinin ölümüne yol açarak insanlık tarihinin en büyük felaketlerinden biri olarak kayda geçti.
Savaşın başlangıcı ve ideolojik zemin
Nasyonal Sosyalizm (Nazi) ideolojisinin 1933'te Almanya'da iktidara gelmesiyle şekillenen yayılmacı söylem, Adolf Hitler'in 1938'de Avusturya ve eski Çekoslovakya'yı ilhak etmesiyle pratiğe döndü. Hitler'in Almanya'yı bir dünya imparatorluğuna dönüştürme hedefi doğrultusunda, 1 Eylül 1939'da Polonya'ya yönelmesiyle küresel çatışma başladı.
Polonya işgali ve savaşın patlaması
Gliwice'de düzenlenen ve daha sonra Nazi SS ile bağlantılı kişilerce gerçekleştirildiği belirlenen provokatif radyo yayını gerekçe gösterilerek, Hitler askerlerine Polonya'yı işgal etme talimatı verdi. Bu adım, İngiltere ve Fransa'nın 3 Eylül 1939'da Nazilere savaş ilan etmesiyle altı yıllık küresel savaşın fitilini ateşledi.
Savaşın coğrafi ve siyasi genişlemesi
Avrupa'daki cepheler hızla genişlerken, Uzak Doğu'da Japonya'nın 1937'de Çin'e saldırması ve sonrasında Sovyetler Birliği ile gerilimler, çatışmanın küresel boyut kazanmasına neden oldu. Pearl Harbor saldırısı (Kasım 1941) ile ABD savaşa dahil olurken, Almanya ve İtalya da ABD'ye karşı pozisyon aldı.
Akdeniz, Afrika ve Doğu Cephesi
İtalya'nın faşist lideri Benito Mussolini ile Almanya arasındaki ittifak, 1940'ta Afrika ve Akdeniz'de harekatlara yol açtı. Berlin ile Moskova arasındaki saldırmazlık paktı döneminde Sovyetler Birliği, Finlandiya, Baltık ülkelerinin çoğu ve Romanya'nın bazı bölgelerini ilhak etti; ancak 1941'de Almanya'nın Sovyetler Birliği'ne saldırmasıyla doğu cephesi açıldı ve savaşın kaderi değişti.
Mihver ve Müttefik blokları
Doğrudan veya dolaylı olarak 60'tan fazla ülkenin yer aldığı çatışmada iki ana blok şekillendi: Mihver (Almanya, İtalya, Japonya) ve Müttefikler (Başta İngiltere ve ABD, daha sonra Sovyetler Birliği ve Çin). Yaklaşık 110 milyon kişi silah altına alındı; bazı ülkeler fiilen savaş dışında kaldı veya sınırlı rol oynadı.
Dönüm noktaları
Batılı güçlerin ve ABD'nin savaşa aktif katılımı Müttefiklerin gücünü artırdı. Doğu cephesinde Stalingrad muharebesi (1942-1943) Mihver güçleri için kırılma noktası oldu; şiddetli çatışmalar ve kış koşulları nedeniyle yaklaşık 2 milyon asker öldü ve Kızıl Ordu karşı taarruza geçti. Batıda ise 1944'teki Normandiya çıkarması Almanya'ya iki cepheden baskı uygulanmasını sağladı.
Savaşın sonu: Avrupa ve Pasifik
Almanya'nın Sovyetler Birliği ve Batılı koalisyonun taarruzlarıyla geri çekilmesi, Berlin'e sıkışan Adolf Hitler ve Eva Braun'un 30 Nisan 1945'te intiharı ve 8 Mayıs 1945'te Nazilerin koşulsuz teslimiyetiyle Avrupa cephesi sonlandı. Pasifik'te ise Japonya, teslimden kaçınınca ABD 6 Ağustos 1945'te Hiroşima'ya, 9 Ağustos 1945'te Nagasaki'ye atom bombası attı; Japonya 2 Eylül 1945'te resmen teslim oldu.
İnsan kayıpları ve savaş suçları
İkinci Dünya Savaşı'nda yaklaşık 60 milyon kişi silahlı çatışmalarda, 20 milyon kişi kıtlık, salgın ve hastalıklar nedeniyle olmak üzere toplam tahmini 80 milyon insan yaşamını yitirdi. Nazi rejimi, Yahudi karşıtlığı temelinde yaklaşık 6 milyon Musevi'yi katlederek soykırımı gerçekleştirdi. Ayrıca engelli bireyler, Romanlar ve Nazi ideolojisine göre sakıncalı görülen diğer gruplar hedef alındı.
Japonya'nın Çin'e karşı işlediği katliamlar, Alman araştırmacıların savaş esirleri ve toplama kamplarındaki siviller üzerinde narkozsuz deneyler yapması ve Sovyetler Birliği'ndeki zorunlu çalışma kamplarındaki ağır koşullar, savaşın insanlık suçları ve insani krizler boyutunu artırdı.
Ülke bazlı kayıplar
Savaşta en büyük insan kaybını Sovyetler Birliği yaşadı: 13 milyon askeri ve toplamda 27 milyon vatandaş öldü. Polonya'da yaklaşık 6 milyon, Almanya'da ise yaklaşık 6 milyon 500 bin kişi hayatını kaybetti. Birleşik Krallık yaklaşık 330 bin, savaş dışında kalan İngiliz Hindistanı ise 3 milyondan fazla can kaybı bildirdi.
Sonuç
1 Eylül 1939'da başlayan çatışma, ideolojik yayılmacılık, etnik temizlik ve küresel güç mücadelelerinin birleşimiyle insanlık tarihinin en yıkıcı dönemlerinden birini oluşturdu. İkinci Dünya Savaşı'nın mirası, uluslararası hukuk, insan hakları ve kurumsal işbirliği alanlarında uzun vadeli dönüşümlere zemin hazırladı.
