Gönen Çayı’nda kirlilik kritik seviyede: Üniversite ekiplerinden acil eylem çağrısı
Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi öğretim üyeleri Prof. Dr. Mustafa Sarı ve Doç. Dr. Uğur Karadurmuş tarafından 24 Ekim 2025 tarihinde Gönen Çayı boyunca yapılan su kalitesi ölçümleri, çayın ekolojik açıdan çökmeye başladığını ortaya koydu. Araştırmada, deltadan Gönen Regülatörü’ne kadar 11 farklı noktada alınan numuneler değerlendirildi.
Ölçümler ve önemli bulgular
Çalışmada, Gönen OSB’den gelen atıkların çaya karıştığı kesimlerde çözünmüş oksijen (ÇÖ) değerlerinin 0,11 ila 0,17 mg/L aralığına düştüğü tespit edildi; bu düzeyin sucul yaşam için sürdürülemez olduğu belirtildi. Ayrıca bazı mevkilerde pH, amonyum, tuzluluk ve iletkenlik değerlerinde yükselme saptanarak endüstriyel kirlilik yükünün varlığı doğrulandı.
Prof. Dr. Mustafa Sarı'nın ölçümler arasında aktardığı değerler, çayın farklı kesimlerinde dramatik değişimler gösteriyor: Gönen Regülatörü çıkışında 11,7 mg/L (birinci sınıf su), Gönen kent girişinde 5,6 mg/L, Gönen çıkışında 4,8 mg/L, atık kanalına doğru yaklaşık 4 mg/L, Gönen OSB’den kaynaklanan atıksuların karıştığı noktadan itibaren ise 0,1; 0,14; 0,17 mg/L gibi çok düşük değerlere gerilediği bildirildi.
Bilim insanlarının değerlendirmesi
Prof. Dr. Sarı, ölçümlere dayanarak Gönen Çayı’nda biyolojik yaşamın birçok noktada sürdürülemez hale geldiğini vurguladı. Sarı, kirliliğin kaynakları olarak Gönen OSB atıkları, evsel atıklar, tarımsal ve hayvansal işletmelerin bırakımları ile yoğun tarımsal faaliyetleri işaret etti ve bu kaynakların acilen kontrol altına alınması gerektiğini belirtti.
Prof. Dr. Sarı'nın vurguladığı önemli noktalardan biri, çayın geçmişte barındırdığı zengin balık türleriydi: yılan balıkları, ak balıklar, tirsi ve yaklaşık 20’ye yakın balık türünün 30 yıl öncesine kadar göç rotası ve yaşam alanı olarak kullandığı kaydedildi. Sarı, sözlerini şöyle özetledi: "Bu çay kirli doğmadı, kirletildi. Ancak doğru adımlar atılırsa yeniden temiz akabilir."
Kökeni ve olası etkileri
Araştırmacılar, Gönen Çayı’ndaki kirliliğin yalnızca yerel sucul yaşamı etkilemekle kalmayıp, Marmara Denizi ekosistemini, bölgedeki tarımsal üretimi ve Gönen sulakalan deltasıyla ilişkili kuş türlerini de tehdit ettiğini belirtti. Çayın sulama suyu olarak kullanılamaz hale gelmesi, hem tarımsal verim hem de insan sağlığı açısından risk oluşturuyor.
Acil eylem çağrısı ve öneriler
Uzmanlar, Gönen Çayı’nın hâlâ toparlanma kapasitesine sahip olduğunu ancak sürecin geri döndürülemez hale gelmemesi için derhal harekete geçilmesi gerektiğini vurguladı. Öne çıkan öneriler şunlar:
- Gönen OSB ve diğer endüstriyel kaynaklardan akan atıkların derhal durdurulması,
- Evsel ve hayvansal atıkların arıtılmadan çaya verilmesinin engellenmesi,
- Tarımsal kaynaklı kirliliğin azaltılması için uygulama ve denetimlerin sıkılaştırılması,
- Tüm paydaşların katılımıyla bir "Gönen Çayı Acil Eylem Planı" hazırlanması.
Prof. Dr. Sarı, sonuç olarak acil koordinasyon ve uygulama adımlarıyla çayın eski haline döndürülebileceğini belirterek, "Acilen yapmamız gerekenler derhal bu çayı bu hale getiren atıkları durdurmalıyız ve tüm tarafların bir araya geldiği toplantılarla Gönen Çayı acil eylem planı yapmamız lazım." dedi.
Araştırma raporu, yetkili kurumların ve yerel aktörlerin hızlı adımlar atması gerektiğini; aksi takdirde hem Gönen Çayı hem de Marmara Denizi çevresinde müsilaj benzeri olumsuz süreçlerin tekrarlanmasının kaçınılmaz olduğunu uyarısıyla sonlandırıyor.
GÖNEN ÇAYI’NDA EKOLOJİK ÇÖKÜŞ: BİLİM İNSANLARINDAN ACİL EYLEM ÇAĞRISI
