Gazze'de iki yıllık saldırıların çevresel bilançosu
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) raporları ve AA muhabirinin derlemeleri, Gazze Şeridi'nde 8 Ekim 2023'ten bu yana süren operasyonların doğal kaynaklar, ekosistemler ve altyapı üzerinde ağır etkiler bıraktığını gösteriyor. Bölgedeki can kayıpları ve insani krizle eş zamanlı olarak çevresel çöküş, su, toprak, biyolojik çeşitlilik, kıyı ekosistemleri ve hava kalitesi alanlarında gözle görülür düzeyde hissediliyor.
Salgın, su ve atık su altyapısındaki çöküş
Gazze'nin yer altı suyu kaynakları aşırı kullanım ve kirlilik nedeniyle tükeniyor. Raporlara göre yer altı suyunun büyük kısmı kirlenmiş durumda ve alınan su örneklerinin yüzde 97'si Dünya Sağlık Örgütü içme suyu standartlarını karşılamıyor. Atık su arıtma tesislerinin çalışamaz hale gelmesi ve su depolama kapasitesinin yüzde 84 azalması sonucu arıtılmamış atık su günlük olarak çevreye ve denize karışıyor.
Kanalizasyon sisteminin çökmesiyle sağlık göstergeleri kötüleşti: sulu ishal vakaları 36 kat, kanlı ishal vakaları 24 kat, Hepatit A vakaları 384 kat arttı. DSÖ verilerine göre akut solunum yolu enfeksiyonları ve ishal vakaları bu yıl bildirilen hastalıkların yüzde 99'unu oluşturuyor.
Toprak, bitki örtüsü ve biyolojik çeşitlilikte geniş yıkım
UNEP uydu analizine göre Ekim 2023–Mayıs 2025 döneminde Gazze toprak ve bitki örtüsünün büyük kısmı yok oldu. Mayıs 2025 itibarıyla ağaç ürünlerinin yüzde 97'si, yıllık bitkilerin yüzde 82'si, çalılık alanların yüzde 95'i, otlakların yüzde 89'u yok oldu ve ekilebilir alanların yüzde 75'i üretim yapılamayacak hale geldi.
Gazze'de kayıtlı yaklaşık 220 bitki, 140 kuş ve 30 kara hayvanı türü bulunuyor. Saldırılar sonrası kıyı kumullarındaki bitki örtüsünün yüzde 90'ı, Wadi Gaza çevresindeki su kuşlarının yüzde 80'i, tarımsal polinatörlerin yüzde 70'i yok oldu. Endemik bitkilerden Matthiola livida ve Atriplex halimus artık doğada gözlemlenemiyor.
Tarım, hayvancılık ve balıkçılık faaliyetlerinin çöküşü
Saldırılar nedeniyle tarımsal arazilerin yüzde 67'si doğrudan bombalandı veya geçici askeri alan olarak kullanıldı. Sulama hatlarının yüzde 80'i, seraların yüzde 70'i, soğuk hava depolarının yüzde 95'i yok oldu. Çiftçilerin yüzde 85'i tarımsal üretimi bırakmak zorunda kaldı, kümes hayvancılığı neredeyse tamamen durdu.
Deniz kaynaklarında da gerileme var: 2024–2025 döneminde avlanabilir balık türü sayısı 35'ten 9'a düştü, balık stokları yüzde 50 azaldı ve balıkçılıkla geçinen 18 bin kişi işini kaybetti. Deniz çayırlarının (Posidonia oceanica) yüzde 88'i ve kabuklu deniz canlılarının yüzde 90'ı yok oldu.
Kıyı altyapısı, deniz kirliliği ve kıyı morfolojisindeki değişim
İsrail saldırıları sonrası kıyı altyapısının yüzde 92'si yıkıldı veya kullanılamaz hale geldi. Atık su arıtma tesislerinin hasar görmesiyle denize günde 130 bin metreküp ham kanalizasyon karışmaya başladı; deniz suyundaki bakteri ve koliform düzeyleri DSÖ sınırlarının 40 ila 60 katı seviyelerine ulaştı.
Kıyı boyunca biriken 700 bin ton enkaz, yaklaşık 30 bin ton metal atık ve petrol kalıntıları morfolojiyi değiştirerek erozyonu hızlandırdı. Bazı sahil bölgelerinde kıyı çizgisi 100 metreye kadar geri çekildi ve bu durum yer altı suyunun denizle etkileşimini artırarak tuzlu su sızmasını hızlandırdı.
Enkaz, tehlikeli atıklar ve atık yönetimi krizi
UNEP ve UNOSAT verilerine göre Gazze'deki binaların yüzde 78'i yıkıldı veya ciddi hasar aldı. Saldırılar sonucu oluşan enkaz miktarı 61 milyon ton seviyesine ulaştı. Enkazın yüzde 11'i asbest, yüzde 8'i ağır metal ve zehirli boya kalıntısı, yüzde 3'ü yanmış plastik ve kimyasal atık içeriyor. Ekim 2023'ten sonra atık toplama sisteminin yüzde 90'ı çöktü ve yaklaşık 100 bin ton tıbbi, gıda ve kimyasal atık kontrolsüz şekilde birikmeye başladı.
Hava kalitesi ve duman tabakası
Yerel yönetimlerin kapasite eksikliği nedeniyle bazı atıkları yakması sonucu PM2.5 konsantrasyonu normalin ortalama 6-8 katına, bazı noktalarda DSÖ sınırlarının 60-100 katına çıktı. Hedef alınan yakıt depoları yoğun siyah duman tabakası oluşturdu; uydu görüntülerine göre bu duman zaman zaman İsrail'in Aşkelon ve Mısır'ın El Ariş kıyılarına kadar ulaştı.
Yerel örgütlerin değerlendirmesi ve insan kaynaklı etkiler
Filistin Sivil Çevre Örgütleri Ağı Koordinatörü Abeer Butmeh, savaşın başlangıcından bu yana Gazze'deki hayatın tamamen değiştiğini belirtiyor. Butmeh, tarıma bağımlı halkın topraklarına erişemediğini, zeytin hasadı döneminde dahi ağaçlara ulaşılamadığını vurguluyor. Ayrıca ağır metal ve yasaklı kimyasallar içeren silahların topraktaki kirliliği artırdığını ve bitkisel üretimi uzun vadede geri döndürülemez biçimde etkilediğini ifade ediyor.
Butmeh, yerinden edilmiş insanların bulunduğu bölgelerde su kuyularının katı atık ve arıtılmamış atık su kaynaklı fekal koliform bakterileriyle kirlenmesi, atıkların ayrıştırılmadan birikmesi ve tıbbi/zehirli atıkların diğer atıklarla karışmasının yarattığı risklere dikkat çekiyor. Saldırıların altyapı tesislerini hedef almasının sonucu olarak atık su ve katı atıkların cadde ve çadır alanlarına, hatta denize kadar ulaştığını belirtiyor.
UNEP verileriyle desteklenen bu tespitler, Gazze'deki çevresel tahribatın insani krizi derinleştirdiğini ve hem kısa hem uzun vadede yeniden yapılandırma, sağlık ve gıda güvenliği açısından ciddi zorluklar yarattığını ortaya koyuyor.
