Gazze'de Asırlık Camilerin Yıkımı
İsrail ordusunun 8 Ekim 20231244 camiden 835'i tamamen, 180'den fazlası kısmen yıkıldı.
Hasar ve tarihsel bağlam
Yıkıma uğrayan camilerin birçoğu Memlük ve Osmanlı dönemlerine tarihleniyor ve Gazze'nin kimliğini yansıtan mimari öğeler taşıyordu. Yerel cami ve minarelerin yanı sıra bu yapıların avluları, revakları ve kitabeleri de zarar gördü; sonuç, kentin kültürel ve dinsel hafızasında derin izler bırakıyor.
Büyük Ömeri Cami
Büyük Ömeri Cami, Memlüklü ve Osmanlı dönemi mimari özellikleriyle öne çıkan, yaklaşık 1400 yıllık bir yapı olarak tanımlanıyordu. Gazze'deki en büyük cami ve Filistin genelinde üçüncü büyük cami konumundaki yapı, İsrail saldırıları öncesinde avlusu ile yaklaşık 5.300 metrekarelik alana kuruluydu ve 38 mermer sütun taşıyordu. Yerel halk tarafından 'Küçük Mescid-i Aksa' olarak anılan cami, saldırılarla büyük oranda yıkıldı.
Seyyid Haşim Cami
Seyyid Haşim Cami, Gazze şehir merkezinin doğusundaki Ed-Derac Mahallesi'nde yer alıyor. Hz. Muhammed'in büyük dedesi Haşim bin Abdulmenaf'ın mezarına inşa edilen cami ve türbe nedeniyle kent, 'Haşim'in Gazzesi' olarak anılıyordu. Cami, 7 Aralık 2023'te İsrail savaş uçaklarının bombalaması sonucu ağır hasar gördü.
Katib Vilayet Cami
Katib Vilayet Cami, Memlük dönemine tarihleniyor ve Porphyrius Kilisesi ile aynı duvarı paylaşıyor. Memlük Sultanı Nasır Muhammed bin Kalavun'un üçüncü saltanatında inşa edilen cami, 17 Ekim 2023'te İsrail topçu bombardımanına maruz kalarak ağır hasar aldı.
İbn Osman Cami
İbn Osman Cami, 14. yüzyılda Nabluslu Ahmed bin Osman tarafından yaptırıldı ve Gazze'nin en büyük ikinci tarihi camisiydi. Şucaiyye Mahallesi'ndeki eski Pazar Meydanı'nda yer alan caminin alanı yaklaşık 2.000 metrekareydi. Batı revakında 1445 tarihli Emir Seyfeddin Yelhuce'nin kabri bulunuyordu. Memlük mimarisinin zarif örneklerinden olan yapı, saldırılar sonucu büyük hasar aldı.
Ali bin Mervan Cami
Ali bin Mervan Cami, Tuffah Mahallesi'nde, eski şehrin surlarının dışında yer alıyordu. Adını defnedilen veli Şeyh Ali bin Mervan'dan alan cami, yaklaşık 320 metrekare büyüklüğünde ve Memlük döneminde 1371'de inşa edilmişti. Yüzyıllar içinde birkaç kez onarılan yapı, saldırılarda ağır hasar gördü.
Zafar Demri Cami
Zafar Demri Cami, Şucaiyye Mahallesi'nin doğu ucunda, eski şehir bölgesinde bulunuyordu. Şihabeddin Zafar Demri tarafından 1361'de inşa edilmiş, at nalı biçimli kemerli girişiyle tanınan ve yaklaşık 600 metrekarelik bir alana sahip olan cami, İsrail saldırısında tamamen yıkıldı.
Bardibekiyye Cami (Mahkeme Cami)
Bardibekiyye Cami, Şucaiyye Mahallesi'nde yer alıyordu ve 1455'te Emir Bardibek ed-Devadar tarafından inşa edildi. Başlangıçta medrese olarak yapılan yapı, Osmanlı döneminde şer'i mahkeme olarak kullanıldığı için 'Mahkeme Camii' adını aldı. Yaklaşık 546 metrekarelik bu tarihi cami, saldırılarda tamamen tahrip edildi.
Sitt Rukiyye Cami (Rukiye Hanım Camii)
Sitt Rukiyye Cami, Şucaiyye Mahallesi'nde küçük bir ibadet yeri olarak kayıtlıydı ve yaklaşık 174 metrekarelik alana sahipti. Osmanlı döneminde Gazze'de yaşamış bir kadının adını taşıyan cami, İsrail bombardımanı sonucu tamamen yıkıldı.
Şeyh Osman Kaşgar Cami
Şeyh Osman Kaşgar Cami, 1223 yılında inşa edilmiş Gazze'nin en eski ibadethanelerinden biriydi ve yalnızca yaklaşık 70 metrekare büyüklüğündeydi. Kapısındaki 13. yüzyıla ait taş kitabesiyle bilinen cami, İsrail bombardımanında tamamen yıkıldı.
Büyük Han Yunus Cami
Büyük Han Yunus Cami, Gazze Şeridi'nin güneyinde yer alıyor ve adını aldığı kentte en büyük cami niteliğindeydi. 1928'de inşa edilen, 1954'te genişletilen ve son olarak 3.300 metrekare'ye ulaşan yapı, bakım ve onarım çalışmaları görmüştü. Son saldırılarda cami tamamen yıkıldı.
Sonuç: Gazze'deki bu tarihi ve mimari değer taşıyan cami ve eserlerin tahribi, kentin kültürel mirası üzerinde uzun vadeli etkiler bırakacak nitelikte. Resmi veriler, çatışmalar sürecinde dini ve tarihsel yapıların önemli oranda yok olduğunu ortaya koyuyor.
