Giriş: Cumhuriyete giden yolu açan taarruz
Gazi Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Türk ordusunun 26 Ağustos 1922'de başlattığı Büyük Taarruz, 30 Ağustos Zaferi ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi ile Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş sürecinde belirleyici bir dönemeç olarak kayıtlara geçti. AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, bu harekat Sevr'in yerine Lozan'ı getiren askeri başarıların temelini oluşturdu.
Arka plan: İşgal yılları ve millî direniş
Birinci Dünya Savaşı sonrası İtilaf Devletleri, Mondros Ateşkes Anlaşması hükümlerini ve çeşitli angajmanları gerekçe göstererek Anadolu'yu işgal etti. İstanbul'a İtilaf donanması, Adana'ya Fransızlar, Urfa, Maraş, Samsun ve Merzifon'a İngilizler, Antalya ve güneybatı Anadolu'ya İtalyanlar yerleşirken, Yunan Ordusu 15 Mayıs 1919'da İzmir'e çıkarma yaptı. Bu süreçte Türk milleti Kuvayi Milliye hareketiyle işgallere karşı direndi ve TBMM'nin açılmasıyla savunma politikaları yoğunlaştı.
Hazırlık dönemi
Sakarya Meydan Muharebesi'nde 1921'de durdurulan düşman ordusunu yurttan tamamen atma hedefiyle yaklaşık bir yıl süren hazırlıkların ardından, Başkomutan Mustafa Kemal Paşa 26 Ağustos 1922 sabahı taarruzu başlattı. Komuta hattı Kocatepe'de kurulmuş, Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa (Çakmak) ve Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa (İnönü) ile birlikte muharebe yönetildi.
Muharebenin seyri
Şafak vakti başlayan topçu ateşinin ardından Türk birlikleri sabahın ilk ışıklarıyla hücuma geçti; Tınaztepe ele geçirildi, Belentepe ve Kalecik Sivrisi'nden düşman uzaklaştırıldı. Taarruzun ilk gününde 1. Ordu, Büyük Kaleciktepe ile Çiğiltepe arasında 15 kilometrelik alanda düşmanın birinci hat mevzilerini ele geçirdi. 5'inci Süvari Kolordusu gerideki ulaştırma hatlarına taaruz ederken, 2'nci Ordu cephe tespit görevini sürdürdü.
27 Ağustos'ta tüm cephelerde yeni taarruzlarla Afyonkarahisar 8'inci Tümen tarafından kurtarıldı. 28–29 Ağustos'ta sürdürülen harekât, düşmanın 5'inci tümeninin etkisiz hale gelmesiyle sonuçlandı. Gece yapılan değerlendirmede taarruzun 30 Ağustos'ta sonuçlandırılması kararlaştırıldı.
Dumlupınar ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi
30 Ağustos sabahı Başkomutan Mustafa Kemal Paşa Zafertepe Çalköy'den taarruz emrini verdi. Dumlupınar'da yapılan meydan muharebesinde Türk birlikleri Yunan kuvvetlerini Allıören, Keçiler ve Kızıltaş deresi çevresinde kuşatarak etkisiz hale getirdi. Kızıltaş deresi bölgesinde açık kalan alandan bazı Yunan birlikleri kaçmış; General Trikopis, General Diyenis ve diğer komutanlar geri çekildi.
Sonuç ve stratejik etkiler
30 Ağustos'taki zaferin ardından, 31 Ağustos'ta Zafertepe Çalköy'de Mustafa Kemal Paşa, Fevzi Paşa ve İsmet Paşa muharebe sahasının haritası üzerinde durumu değerlendirerek İzmir'e girme kararında birleşti. Başkomutanın ünlü emri "Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz'dir. İleri!" ile takip harekâtı başlatıldı.
Sırasıyla Afyonkarahisar (27 Ağustos), Kütahya (30 Ağustos), Gediz (1 Eylül), Emet ve Tavşanlı (3 Eylül) kurtarıldı; 9 Eylül'de İzmir'de Yunan ordusu denize döküldü. Bu ilerleyiş, işgal siyasetine son veren ve Lozan Antlaşması yolunu açan askeri başarının somut göstergesi oldu.
Tarihi önem
Büyük Taarruz, Osmanlı sonrası dönemde kurulan düzeni fiilen değiştiren bir askeri hamle olarak değerlendirildi: Mondros Ateşkes AnlaşmasıSevr Barış Antlaşmasının yerine ise Lozanın getirilmesinde belirleyici rol oynadı. Türk tarihindeki en büyük muharebelerden biri sayılan bu zafer, Cumhuriyetin kuruluş sürecinin askeri temelini güçlendirdi.
