Anayasa Mahkemesi Başkanı: Bireysel başvuru anayasa yargısının ayrılmaz parçası hâline geldi
Antalya’da düzenlenen "İnsan Haklarının Standardizasyonu ve Anayasa Yargısının Rolü" temalı Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu 3. Konferansı, farklı Balkan ülkelerinin anayasa mahkemeleri ve yüksek yargı temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirildi. Toplantıda insan hakları, hukuk devleti ilkesi, anayasa yargısının işlevi ve bölgesel iş birliği gündemin ana başlıklarını oluşturdu.
Forumun açılışı ve tematik çerçeve
Açılış konuşmasını yapan Anayasa Mahkemesi Başkanı Kadir Özkaya, Antalya’nın tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmasının forum için sembolik önem taşıdığını belirterek, kentin çoğulculuk ve birlikte yaşama kültürünün bir simgesi olduğunu söyledi. Özkaya, Antalya ile Balkanlar arasındaki bağa dikkat çekti: "Her ikisi de çoğulculuğun, birlikte yaşama kültürünün ve karşılıklı anlayışın sembolü olmuş yerlerdir."
Bireysel başvurunun yükselen rolü
Özkaya, anayasa yargısının temel görevinin temel hak ve özgürlükleri güvence altına almak olduğunu vurguladı. Konuşmasında bireysel başvuruya ilişkin değerlendirmesini şöyle ifade etti: "Bireylerin anayasal haklarının ihlal edildiği iddiasıyla doğrudan anayasa mahkemelerine erişimlerini sağlayan anayasa şikâyeti veya bireysel başvuru da gittikçe yaygınlaşarak anayasa yargısının parçası hâline gelmiş bir uygulamadır." Özkaya, anayasa mahkemelerinin yalnızca hukuku uygulayan kurumlar olmadığını; toplumsal barış ve adalet idealini yaşatan kurumlar olarak da önemli sorumluluk üstlendiğini belirtti.
Küresel ve bölgesel iş birliği
Özkaya, anayasa yargısının artık ulusal sınırlarla sınırlı kalmadığını, uluslararası hukuk normları ve yüksek yargı içtihatlarıyla şekillendiğini söyledi. Bu bağlamda farklı ülkelerin anayasa mahkemeleri arasındaki iş birliğinin hukukun üstünlüğünü güçlendireceğine ve bireysel hakların korunmasına katkı sağlayacağına dikkat çekti. Forumun, bölgenin kültürel çeşitliliğini diyalog zemini olarak sunduğunu ve ortak ilkelere dayalı bir hukuk kültürü oluşturma amacını taşıdığını ifade etti.
Türkiye'nin uluslararası anayasa yargısı çalışmalarındaki konumu
Özkaya, Türkiye’nin hukuk devleti ve temel hak ve özgürlüklere ilişkin evrensel ilke ve standartları benimsemiş bir ülke olduğunu anlattı. Konuşmasında Cumhuriyet tarihindeki bazı dönüm noktalarına değinerek şu bilgileri paylaştı: Türkiye, 1954 yılında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf olmuş; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru hakkını 1987’de, Mahkemenin kararlarının bağlayıcılığını ise 1990 yılında kabul etmiştir. Ayrıca 2004 yılında, Türkiye’de uluslararası sözleşmelere üstünlük tanıyan anayasa değişikliği gerçekleştirilmiştir. Özkaya, forumun 27 Ekim 2023’te Sofya’da imzalanan Balkan Anayasa Mahkemeleri Forumu Mutabakat Zaptı çerçevesinde bölgesel anayasal diyalogu güçlendireceğini ve kurucu üyeler arasında Türkiye, Arnavutluk, Bulgaristan, Karadağ, Kosova ve Kuzey Makedonya bulunduğunu hatırlattı.
Diğer konuşmacılar ve vurgulanan mesajlar
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Muhsin Şentürk, çağımızın insan hakları tehditlerine dikkat çekerek savaşlar, soykırımlar, zorunlu göçler ve iklim krizinin hakları kırılgan hâle getirdiğini belirtti. Şentürk, "İnsan hakları, hukukun üstünlüğü ve demokrasi çağımızın evrensel ve vazgeçilmez değerleridir" ve demokrasinin yalnızca seçim süreçlerinden ibaret olmadığını, yargının bağımsızlığı ile temel hakların güvence altına alınmasının demokrasinin yaşam bulması için gerekli olduğunu vurguladı.
Danıştay Başsavcısı Cevdet Erkan, forumun Balkan ülkeleri arasında kurumsal dayanışmayı güçlendirdiğini ifade ederek toplantının ortak hukuki değerlerin buluşması niteliğinde olduğunu belirtti. Arnavutluk Anayasa Mahkemesi Üyesi Sonila Bejtja, anayasa mahkemelerinin hem iç hukukta hem de uluslararası insan hakları hukukuyla uyum sağlama sorumluluğuna değindi ve standardizasyonun tek tip hâle getirme değil, ortak koruma standartlarına yakınsama süreci olduğunu kaydetti.
Bulgaristan Anayasa Mahkemesi Başkanı ve Forum Daimî Sekretaryası Pavlina Panova, 2023 Mutabakat Muhtırası'nın iş birliğini güçlendirdiğini söyleyerek standardizasyonun farklı hukuk sistemleri arasında diyalog ve içtihat yoluyla yakınsamayı hedeflediğini belirtti. Panova, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadının yol gösterici rolüne dikkat çekti ve anayasa mahkemelerinin uluslararası normların ulusal düzeyde somutlaşmasında temel aktörler olduğunu vurguladı.
Program, katılımcıların aile fotoğrafı çekimiyle sona erdi.
Öne çıkan vurgu: "İnsan haklarını korumak, yalnızca bir yargı görevi değil; aynı zamanda insanlığın ortak vicdanına verilen bir sözdür."
AYM BAŞKANI KADİR ÖZKAYA,
