Amman mülteci kampından Nobel'e: Filistin asıllı kimyager Omar Mwannes Yaghi
Hayatı ve eğitimi
1965'te Ürdün'ün başkenti Amman'da doğan Omar Mwannes Yaghi, İsrail işgaliyle yurtlarından edilmiş Filistinli bir ailenin çocuğu olarak bir mülteci kampında büyüdü. Tang Prize tarafından 23 Nisan'da yayımlanan belgesele göre, çocukluğunu geçirdiği evde su, elektrik ve sıhhi tesisat bulunmuyordu; ailenin tek odasının yarısı ineklerle doluydu, diğer yarısı ise yatıp kalkılan alandı.
Çok çocuklu bir ailede geçen çocukluğu sırasında kimyaya ilgisinin 10 yaşında başladığını söyleyen Yaghi, babasının teşvikiyle 15 yaşında ABD'ye taşındı ve üniversite eğitimini burada tamamladı. Kimya alanında doktorasını Urbana-Champaign Illinois Üniversitesinden aldı ve Harvard Üniversitesi'nde doktora sonrası araştırma görevlisi olarak çalıştı.
Nobel tanıtım ekibine yaptığı açıklamada Yaghi, "Ben çok mütevazı bir evde büyüdüm ve küçük bir odada ondan fazla kişi, yetiştirdiğimiz sığırlarla birlikte yaşıyorduk. Mülteci bir ailede doğdum, annemle babam okuma yazma bile bilmiyorlardı." ifadelerini kullandı.
Bilimsel kariyer ve yaklaşımı
Yaghi, bilimi "dünyadaki en büyük eşitlikçi güç" olarak tanımlıyor. Kendi tanımladığı gibi Arizona State Üniversitesi'nde bağımsız kariyerine başladığında hedefi "en az bir makale yayımlayıp 100 atıf almak"tı; bugün öğrencilerinin ve ekibinin çalışmaları 250 binden fazla atıf almış durumda. Halen California Üniversitesinde profesör olan Yaghi, aynı zamanda Berkeley Küresel Bilim Enstitüsünün kurucu direktörlüğünü yürütüyor.
Bilimsel katkılar ve ödüller
Yaghi, "retiküler kimya" alanının öncülerinden sayılıyor ve metal-organik çerçeveler (MOF) ile kovalent organik çerçeveler (COF) üzerine geliştirdiği yapılarla tanınıyor. Bu yapıların geniş boşlukları moleküllerin girip çıkmasına izin veriyor ve araştırmacılar tarafından çöl havasından su toplama, sudaki kirleticileri ayıklama, karbondioksiti yakalama ve hidrojen depolama gibi uygulamalarda kullanılıyor.
Yaghi, Nobel Kimya Ödülü'nün yanı sıra Wolf Kimya Ödülü, Albert Einstein Dünya Bilim Ödülü ve Tang Ödülü gibi uluslararası ödüllerin de sahibi.
Nobel Kimya Ödülü ve çalışma alanının önemi
İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nde düzenlenen basın toplantısında, 2025 Nobel Kimya Ödülü'nün sahipleri olarak Omar Mwannes Yaghi, Japon Susumu Kitagawa ve Avustralyalı Richard Robson açıklandı. Ödül, araştırmacıların geliştirdiği "metal-organik iskeletler" olarak tanımlanan yeni moleküler yapılar nedeniyle verildi.
Bu yapıların pratik uygulamaları arasında su toplama, su arıtma, karbondioksit yakalama ve hidrojen depolama gibi çevresel ve enerji teknolojileri yer alıyor; Yaghi'nin çalışmaları bu alanlarda çığır açıcı katkılar sağladı.
