Tomarza'da mezar taşları Orta Asya'dan Anadolu'ya uzanan kültürel sürekliliği doğruluyor
Kayseri'nin Tomarza ilçesinde yapılan alan araştırması, Türk dönemi mezar taşlarının Orta Asya'dan Anadolu'ya uzanan bin yıllık kültürel mirasıDr. Öğr. Üyesi Eyüp Polat danışmanlığında Abdulbaki Önder tarafından yürütüldü.
Araştırma kapsamı ve yöntem
Önder tarafından gerçekleştirilen araştırmada, ilçedeki 54 mahalle mezarlığı gezildi ve bu mezarlıklardan 36 mahallede yer alan mezar taşları yerinde incelenerek belgelendi. İncelenen taşlar, genel olarak 17-20. yüzyıllara tarihlenen yüzlerce mezar taşını kapsıyor.
Bulgular: Motifler, kitabeler ve kültürel süreklilik
Tomarza'da yoğun olarak yerleşmiş olan Avşar boyuna ait mezarlarda, mezar taşları üzerindeki kitabeler, motifler ve semboller; Orta Asya Türk inanç dünyası ile Anadolu estetik anlayışının bir sürekliliğini gösteriyor. Araştırmada özellikle fincan, ibrik, çarkıfelek, hayat ağacı, kuş figürleri, geometrik bezemeler ve bitkisel süslemeler dikkat çekti.
Önder, mezar taşlarının yalnızca estetik öğeler olmadığını; aynı zamanda sosyolojik ve sanat tarihi açısından önem taşıdığını vurguluyor. Araştırmacının aktardığına göre, mezar taşlarındaki motifler kimlik ve inanç sembolleri olarak öne çıkıyor ve Türklerin farklı dinleri benimsemelerine rağmen kadim mezar kültürlerini yaşatmayı sürdürdüklerini gösteriyor.
Önder, çalışmasında şu değerlendirmeye yer verdi: "Coğrafi şartlar ve inançlar; Türklerin yaşam şekilleri üzerinde belirleyici unsur olmuş. Bu unsurlar gelenek, görenek ve defin merasiminin biçimlenmesinde etkili unsur olmuştur. Türk mezar kültürünün örnekleri; Milattan önce ikinci ve üçüncü yüzyıllarda Orta Asya bozkırlarında şekillenen kurgan geleneğine dayanır. Altay Dağları’nda Pazarık Kurganlarından ele geçirilen Pazarık Halısı, bu erken dönemin hem sanatsal hem de inançsal dünyasını somut biçimde yansıtan en önemli buluntulardan biridir. Türk topluluklarının kozmolojisini tekrar eden geometrik yapı; evrenin kozmik düzenini ve sonsuzluğu simgeleyen hayvan figürleri ruhun yolculuğu, koruyucu güçler ve öte alemle ilişkilendirilir. Kaftandaki işlemeler, kılıç, hançer motifleri Türklerin erken dönemdeki sanatsal varlıklarını ortaya koyan unsurlardır. Bu gelenek; Türklerin göç ettikçe kadim kültürlerini de beraberinde götürmesiyle farklı coğrafyalara taşınmıştır. Anadolu coğrafyası da bu coğrafyalardan bir tanesidir. Anadolu’daki mezar taşlarını Orta Asya’daki örnekleriyle karşılaştırdığımızda Türk kültürünün sürekliliğini ortaya koyan bir çalışma ortaya koymaktadır. Örnek vermek gerekirse birbiriyle mücadele halinde kuş figürü, hayat ağacı üzerinde kuş figürleri, geometrik bezemeler Türklerin Orta Asya’dan beri kullandıkları figürlerdir"
Yerel dağılım ve değerlendirme
Çalışmada, Tomarza'nın 24 Oğuz boyundan biri olan Avşar boyunun yoğun yerleşimi de dikkate alındı. Önder, "Tomarza’da 54 mahalle var. Araştırma için 54 mahalleyi gezdik, 36 mahallede Türk kültürünü yansıtan mezar taşlarını tespit ettik" ifadelerini kullandı ve bulunan figürleri Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanmış nitelikli figürler olarak değerlendirdiklerini belirtti.
Sonuç
Tomarza'daki bu belgeleme çalışması, Anadolu'daki mezar taşlarının incelenmesi yoluyla Türk kültürünün coğrafi ve tarihsel sürekliliğine ilişkin somut kanıtlar sunuyor. Araştırma, hem bölgesel mirasın korunması hem de Türk mezar sanatının ve inanç tarihinin daha geniş bağlamda değerlendirilmesi için kaynak oluşturuyor.
KAYSERİ’NİN TOMARZA İLÇESİNDEKİ TÜRK DÖNEMİ MEZAR TAŞLARININ, TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ORTA ASYA’DAN ANADOLU’YA UZANAN BİN YILLIK MİRASINI TAŞIDIĞINI ORTAYA KOYDU.
