Rize'de bulunan arşiv, çay tarihine ışık tutuyor
Rize'de son yıllarda ortaya çıkan arşiv belgeleri, Türk çayı üretiminin bilinen tarihten daha geriye gittiğini ortaya koydu. Daha önce yaygın kabul gören 1938 tarihi yerine, arşiv kayıtları çay dikimlerinin 1931 yılında Ziraat Çay Bahçesi olarak anılan alanda başladığını gösteriyor.
Arşivin bulguları ve ilk yıllar
Arşivde yer alan günlük ve defter kayıtlarına göre, çay tarımının ilk yıllarında üretim sınırlıydı; Fen Memuru Rauf Başar tarafından tutulan kayıtlarda ilk toplanan yaş çayın 35 kilogram olduğu belirtiliyor. Belgelerde Fidanlık Merkezi'nde farklı fidanların üretildiği; mandalina, portakal ve limon gibi meyve fidanlarının da yetiştirilip o dönemde halka ücretsiz dağıtıldığı kayıtlıdır.
Toprak analizleri ve gübre uyarısı
Arşiv belgeleri arasında yer alan toprak analizleri, Başar'ın bölge topraklarıyla ilgili bilimsel değerlendirmelerini içeriyor. Başar, analizler sonucunda amonyum sülfat gübresinin kullanımı durumunda toprakların yumuşayacağını ve bölgedeki sel riskinin artacağını yazarak gübrenin yasaklanması gerektiğini belirtmiş. Bu uyarının fiili anlamda uygulamaya alınması ise arşivde geçen tarihten onlarca yıl sonra, 2019'da gerçekleşmiştir.
Rauf Başar'ın çalışmaları ve literatürdeki eksiklik
Araştırmacı-Yazar Recep Koyuncu tarafından değerlendirilen arşiv, daha önce İçişleri Bakanlığı'na sunulan Rize tarım raporlarının vali tarafından hazırlandığına dair kanıyı değiştirdi. Koyuncu, söz konusu raporların ve rehber niteliğindeki dokümanların büyük bir kısmının Rauf Başar tarafından hazırlandığını ve Başar'ın her bir belgenin birer kopyasını arşivinde sakladığını belirtiyor. Başar'ın 1934'te Ziraat'ta fen memuru olarak göreve başladığı, 1942'de verem hastalığına yakalandığı ve 1945'te vefat ettiği kayıtlarda yer alıyor.
Fotoğraflar, rehber kitapçık ve Zihni Derin bağlantısı
Arşivde, elle yapılan çay hasadını gösteren fotoğraflar ile 1934–1939 dönemine ait çalışmaların görsel kanıtları da bulunuyor. Başar'ın hazırladığı "Çay yetiştiricilerine pratik rehber" niteliğindeki kitapçık ve üzerinde çalıştığı ancak hastalığı nedeniyle tamamlayamadığı başka bir kitabın varlığı da arşivde yer alıyor. Ayrıca belgeler arasında Zihni Derin'e ait çalışma ve talimatnameler de tespit edildi.
Arşivin korunması ve kamuya sunuluşu
Arşivin korunup kamuya ulaştırılmasında rol oynayan isimlerden biri, Başar'ın ağabeyinin oğlu Tanıl Başar oldu. Koyuncu, arşivin elde edilmesiyle çay tarımının erken dönemine dair duyum ve eksik kayıtların somut belgelere kavuştuğunu ifade ediyor. Arşiv, bölge tarım tarihine ilişkin önceki algıları yeniden değerlendirmeye zemin sağlıyor.
Öne çıkan noktalar:
- Arşiv, çay dikimlerinin 1931'de yapıldığını gösteriyor.
- İlk kayıtlı yaş çay miktarı: 35 kilogram.
- Fidanlık Merkezi'nde çay dışında mandalina, portakal ve limon fidanları üretilip halka ücretsiz dağıtılmıştır.
- Başar'ın toprak analizleri amonyum sülfat gübresine karşı uyarılar içeriyor; bu gübre kullanımı 2019'da yasaklanmıştır.
- Rauf Başar'ın arşivi, Rize tarım raporlarının ve uygulamalarının hazırlanmasında kişisel katkılarını belgelemektedir.
RİZE’DE ÇAYIN TARİHİNİN YILLAR SONRA ORTAYA ÇIKAN ARŞİVLE DAHA DA ESKİ TARİHLERE DAYANDIĞI ORTAYA ÇIKTI
