Marmara ve Kuzey Ege'de siyah ve taş mercanların ekolojik önemi
Siyah mercan (Savalia savaglia) ve taş mercanlar (Cladocora caespitosa), Marmara Denizi ve Kuzey Ege'de oluşturdukları karmaşık yapılarla pek çok deniz canlısına barınma, beslenme ve üreme alanı sağlıyor. Bu endemik türler, bölgede deniz çayırlarıyla birlikte birinci derecede önemli habitatlar oluşturuyor.
Proje: "Denizlerin Ormanları: Mercanlar"
Türk Deniz Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) ile Türkiye İş Bankası işbirliğinde başlatılan "Denizlerin Ormanları: Mercanlar" Projesi üç yıl sürecek. Projenin amacı, mercanların sunduğu ekosistem hizmetlerini korumak, sürdürülebilirliğini sağlamak ve bölgedeki bilgi eksikliğini gidermek.
Proje kapsamında Marmara Denizi, Kuzey Ege, Gökçeada ve Bozcaada bölgelerinde saha çalışmaları yapılacak. Planlanan aşamalar şöyle:
2025: Marmara ve Kuzey Ege'de haritalama ve envanter çalışmaları.
İkinci yıl: Haritalama, envanterin tamamlanması ve alınacak tedbirlerin belirlenmesi.
Üçüncü yıl: Balıkçılara, okullara ve halka yönelik yoğun bilgi aktarımı ve farkındalık çalışmaları.
Karşılaşılan tehditler ve izleme hedefleri
Prof. Dr. Bayram Öztürk (TÜDAV Başkanı) AA muhabirine, türlerin hedef dışı avcılık, iklim değişikliği ve hayalet ağlara takılma gibi tehditlerle karşı karşıya olduğunu belirtti. Öztürk, kamuoyunda Türkiye denizlerinin mercan varlığı konusunda yanlış algılar olduğunu, siyah ve taş mercanların endemik olduğunu ve korunmalarının önemine dikkat çekti.
Öztürk, iklim değişikliğinin etkisiyle mercanlarda meydana gelen ağarma (beyazlama) olgusunun izlendiğini, "Hangi oranda beyazlıyor, nasıl beyazlıyor diye tespit çalışmaları yürüteceğiz. Isınma da beyazlama yapıyor ama ne zamandır hangi bölgelerde ne kadar oldu, bu bilinmiyor." dedi. Proje ile geleceğe yönelik analitik gözlemler ve veri setleri oluşturulması hedefleniyor.
Türlerin ekolojik rolü ve dağılımı
Doç. Dr. Onur Gönülal (İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi) mercanların bölgeye göre farklı derinliklerde yaşadığına dikkat çekti. Gönülal, taş mercanın Ege'de 1 metreden başlayıp 25 metreye kadar görülebildiğini; tamamen güneş ışığına bağlı olarak dağıldığını, ışık ve kirlilik koşulları kötüleşirse canlıların maksimum 5-10 metre derinlikte limitlendiğini söyledi.
Taş mercanın Marmara'da yalnızca Çanakkale Boğazı'nda 7 metre derinlikte kaydı bulunduğunu belirten Gönülal, türün bölgede yaygınlığını ortaya koymak için çalışacaklarını ifade etti.
Biyoçeşitlilik ilişkileri
Gönülal, siyah mercanların genelde daha derinlerde yaşadığını; Akdeniz ve Ege'de normalde 70-80 metreye kadar inebildiklerini, Marmara'da ise ışık koşullarının farklılığı nedeniyle kıyıya yakın ve daha sığda bulunabildiklerini aktardı. "Siyah mercanlar ışığa ihtiyaç duymaz; Marmara'da karanlık bölgeler 10 metrede başlıyor ve bu hayvan rahatlıkla 10-15 metrede yaşayabiliyor." dedi.
Yaklaşık 20 santimetre büyüklüğündeki bir taş mercanda 70'e yakın tür barınabildiği, siyah mercanlara kıkırdaklı balıkların yumurtalarını bıraktığı; mercanların zarar görmesi halinde etrafındaki türlerin de olumsuz etkileneceği vurgulandı.
İklim değişikliğinin bölgesel etkileri
Gönülal, son 40 yılda Kuzey Ege'de deniz yüzey suyu sıcaklığının 1,6 derece, Marmara Denizi'nde ise 2015-2021 döneminde 2,11 derece artış kaydedildiğini belirterek, bu ısınmanın mercanlar üzerindeki etkilerinin izleneceğini söyledi.
Sonuç: Marmara ve Kuzey Ege'de yaşayan siyah ve taş mercanlar, bölgesel biyoçeşitlilik ve yaşam döngüleri için kilit habitatlar sunuyor. Başlatılan üç yıllık proje, haritalama, envanter, izleme ve toplum bilinci artırma çalışmalarıyla bu ekosistem hizmetlerinin korunmasına yönelik ilk kapsamlı adımı oluşturacak.
