Küresel plastik anlaşmasında liderlik ve hukuki bağlayıcılık çağrısı
UNEP çatısı altındaki Hükümetlerarası Müzakere Komitesi'nin (INC) Cenevre'de 5-14 Ağustos tarihlerinde düzenlenen INC-5.2 oturumu, nihai bir anlaşma metni çıkmadan tamamlandı. Uzmanlar, sürecin ilerlemesi için güçlü liderlik ve hukuki bağlayıcılık gerektiğini belirtiyor.
Mevcut durum ve veriler
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) verilerine göre, dünya genelinde yılda 400 milyon tondan fazla plastik üretiliyor. Bu plastiklerin yarısı tek kullanımlık amaçla tasarlanırken, yalnızca %10'dan azı geri dönüştürülüyor. OECD ise mevcut eğilimlerin sürmesi hâlinde plastik stokunun 2060'ta üç katına çıkacağını öngörüyor.
Müzakerelerde öne çıkan anlaşmazlıklar
Görüşmelerde temel anlaşmazlık konuları arasında anlaşmanın kapsamı; üretimin yasaklanması veya azaltılması; "tek kullanımlık" tanımının sınırları; plastiğin çevresel ve sağlık riskleri; ulusal esneklikler ve ülkelerin ticaret kaygıları yer aldı. Ayrıca bazı kimyasalların anlaşmaya dahil edilip edilmeyeceği de tartışıldı.
Uzlaşma sağlanamayan maddeler özellikle plastik üretiminin hangi süreçleri kapsayacağı ve üretim, ithalat ve ihracatın nasıl düzenleneceği çevresinde yoğunlaştı. Finansman konusundaki belirsizlikler de müzakere sürecini zora soktu.
Uzman görüşleri
UNEP İcra Direktörü Inger Andersen, toplantı sonrası "Açıkçası bu noktada, istediğimiz yere varamadığımız çok açık. Ancak herkesin buraya anlaşmayı tamamlamak niyetiyle geldiğine de inanıyorum." dedi.
Northeastern Üniversitesi Kamu Politikası ve Kent Sorunları Bölüm Başkanı ve Plastik Merkezi Eş Direktörü Prof. Dr. Maria Ivanova, AA muhabirine süreç yönetimi ve liderlik eksikliğinin müzakereleri zayıflattığını belirterek, "Ne yazık ki kısmi bir anlaşmaya bile varamadık. Dünyanın acilen kararlı adımlar atmasına ihtiyaç duyulan bir dönemde gerçekleşen müzakereler, zayıf süreç yönetimi ve liderlik eksikliği nedeniyle çöktü." ifadelerini kullandı.
Ivanova, anlaşmanın kapsamı konusunda tarafların "plastik üretiminin tüm süreçlerine mi yoksa sadece çıktısı olan atığa mı odaklanacakları" konusunda uzlaşamadığını; finansman yükümlülüklerinin belirsizliğinin süreci etkilediğini vurguladı.
Uluslararası Kirleticileri Yok Etme Ağı (IPEN) İcra Direktörü Bjorn Beeler ise bazı tarafların oy birliği talebinde ısrar etmesinin süreci engellediğini belirterek, müzakerelerin odağının okyanuslardan petrole kaymaya başladığını ve sağlık konusunun önem kazandığını söyledi. Beeler, "Bu nedenle bu toplantıda plastik üretimi konusunda ilerleme kaydedilmezken, kimyasallar konusu ciddi bir ivme kazandı." dedi.
Beeler, sunulan önerilerin birçok boşluk barındırdığını ve çoğunun uluslararası ya da hukuken bağlayıcı olmadığını ifade ederek, "Küresel bir krizi ulusal düzeyde çözmeye çalışamazsınız" değerlendirmesini yaptı. Buna rağmen sürecin devam ediyor olmasını olumlu bulduğunu ekledi.
Sonraki adımlar
Taraflar, Aralık ayında yapılacak Birleşmiş Milletler Çevre Meclisi'nin 7. oturumuna kadar üzerinde çalışılacak noktalarla toplantıya gelmeyi planlıyor. Uzmanlar, güçlü liderlik ve hukuki bağlayıcı önlemler olmadan kapsamlı bir küresel çözümün zor olduğunu vurguluyor.
