İran'da ABD’ye karşı azami güvensizlik sürerken, diplomasi sürdürülebilir mi?
Tahran İslami Azad Üniversitesi Öğretim Üyesi Hamid Ruşençeşm, “Diplomasi asla bitmez ve savaşın kendisi de bir tür diplomasidir.” ifadelerini kullanarak, diplomatik süreçlerin önemine dikkat çekti. İranlı uzmanlar, ABD ve İsrail’in saldırıları sonrasında durdurulan nükleer görüşmelerde ülkelerinin ABD’ye karşı duyduğu güvensizliğe rağmen, meselenin çözümü için diplomasinin caydırıcı güçle sürdürülmesi gerektiğini savunuyorlar.
İsrail, İran'ın ABD ile nükleer müzakereleri devam ederken 13 Haziran'da İran'a saldırılar gerçekleştirdi. Bu saldırılarda üst düzey askeri yetkililer, nükleer bilim insanları ve sivil kayıplar yaşandı. İran, buna karşılık yüzlerce balistik füze ile Tel Aviv ve Hayfa'daki hedeflere saldırılar düzenledi. ABD de 22 Haziran'da İran'ın nükleer tesislerine saldırılarda bulundu ve 23 Haziran'da İran, Katar'daki ABD üssüne füze saldırısı düzenledi.
24 Haziran'da ABD Başkanı Donald Trump, İsrail ile İran arasında ateşkesin gelebileceğini açıkladı. İran, saldırıların ardından karşı saldırılarını keserken, Trump, nükleer görüşmelere başlamak için Tahran’ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerini durdurmasını talep etti. İran ise, düşük düzeyli uranyum zenginleştirme faaliyetlerini durdurmayacağı yanıtını verdi.
İran içinde ABD ile müzakerelerin devamı konusu, iç kamuoyunda tartışmalı bir hale geldi. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Bekayi, “Kamuoyu öfkeli, bu yüzden müzakereden bahsetmek cesaret istiyor.” dedi. Dışişleri Bakan Yardımcısı Said Hatibzade, “Müzakere için asgari güven gerekir, ancak son saldırılar bunu yok etti.” diye belirtti. İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, müzakereleri ilerletme çabalarının devam ettiğini ifade ederken, lider Ali Hamaney'in Başdanışmanı Ali Ekber Velayeti ise, uranyum zenginleştirme faaliyetlerinin durdurulmasının müzakereleri engelleyeceğini vurguladı.
Uzmanlar, Avrupa ülkelerinin İran'a karşı BM yaptırımlarını geri getirebilecek tetik mekanizmasının işletilmesi ihtimalini de değerlendiriyor. Ruşençeşm, diplomatik sürecin savaş ve barışın parçası olduğunu belirterek, müzakereler konusundaki kaygıların siyasi olduğunu ve nihayetinde anlaşmaya varılması gerektiğini dile getirdi. ABD’nin İran’a yönelik kabul edilemez taleplerinin, İran’ın uluslararası yaptırımların yeniden devreye girmesine hazırlık yapmasına yol açacağına dikkat çekti.
Dış politika alanında hala görüş ayrılıkları olduğunu ifade eden Saman Niyazi, İran’ın müzakerelere kapı kapatmayacağını fakat karşı tarafta güven eksikliği nedeniyle süreç hızlandırmanın mantıksız olduğunu belirtti. Niyazi, tetik mekanizmasının işletilmesiyle Avrupa'nın da zarar göreceğini, İran'ın Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’nı (NPT) gözden geçirebileceğini vurguladı. Ateşkesin devamı konusunda belirsizliklerin olduğunu ifade eden Niyazi, İran'ın saldırılara karşı hazırlıklı olduğunu sözlerine ekledi.
