Cambridge Üniversitesinin meta-analizi: Hava kirliliği ve demans ilişkisi
Cambridge Üniversitesi Tıbbi Araştırmalar Konseyi Epidemiyoloji Birimi öncülüğünde yürütülen "Uzun Dönem Hava Kirliliğine Maruz Kalma ve Demans Gelişimi: Sistematik İnceleme ve Meta-Analiz" çalışması, hava kirliliğinin demans riskini artırdığına ilişkin önemli veriler sundu. İncelenen 51 çalışmadan 34'ü analize dahil edildi; bunların 15'i Kuzey Amerika, 10'u Avrupa, 7'si Asya ve 2'si Avustralya kaynaklıydı.
Ana bulgular
Derleme ve meta-analiz sonuçlarına göre, bir metreküp havadaki ince partikül madde (PM2,5) düzeyinde 10 mikrogramlık artış demans riskini %17 yükseltiyor. Benzer şekilde, bir metreküp havadaki 10 mikrogramlık azot dioksit (NO2) artışı demans riskinde %3 artışla ilişkilendirildi. Çalışmanın The Lancet Planetary Health'te yayımlanan sonuçları bu oranları temel alıyor.
Yerel ölçümler ve bağlam
Londra şehir merkezinde 2023'te yol kenarı ölçümlerinde, ince partikül madde ortalamasının 10 µg/m³ ve azot dioksitin 33 µg/m³ olduğu tespit edildi; bu değerler çalışmanın bulgularını yerel düzeye taşımada bağlama yardımcı oluyor.
Olası mekanizmalar ve sağlık etkileri
Araştırma ve uzman görüşleri, hava kirliliğinin beyne ya doğrudan ulaşarak ya da dolaşım sistemi yoluyla iltihaplanma ve oksidatif stres süreçlerini tetikleyerek demans patolojilerine katkıda bulunabileceğini gösteriyor. Bu biyolojik süreçler, demansın ortaya çıkmasında kritik rol oynayabilir.
Uzman yorumu: Prof. Dr. Murat Terzi
Türk Nöroloji Derneği Başkanı ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Terzi, yaklaşık 30 milyon kişiyi kapsayan araştırmanın sonuçlarını değerlendirirken çevresel kirliliğin toplumun ortak problemi olduğuna dikkat çekti. Terzi, araştırmanın en önemli mesajını şu sözlerle özetledi: “Araştırmanın en önemli mesajı, çevre kirliliğinin önlenmesinin gelecekte sağlıklı yaşlanma için kritik olduğudur.”
Terzi, havadaki kirleticilerin solunum yoluyla akciğerlere ulaştığını, buradan kan yoluyla beyne erişerek iltihap ve damar tıkanıklığı gibi süreçleri tetikleyebileceğini belirtti. Ayrıca, çevre kirliliğinin tek başına neden değil ancak demans riskini artırıcı bir faktör olduğunu; genetik yatkınlığı olan kişilerde bu etkinin daha belirgin olabileceğini vurguladı.
Orman yangınları, fabrika bacaları ve egzoz dumanı gibi kaynaklardan çıkan zararlı partiküllerin de riski artırdığına dikkat çeken Terzi, çevresel faktörlerin (travma, psikolojik stres, ışık ve ses kirliliği, elektromanyetik alan) etkilerinin birleştiğinde demans riskini yükseltebileceğini ifade etti.
Kamu sağlığı ve önlemler
Araştırma, dünya genelinde 57.400.000 kişiyi etkileyen demansın; 2050'ye kadar 152.800.000'e ulaşmasının beklendiği bir dönemde geldi. Bilim insanları, kirliliği azaltacak politikaların sağlık, iklim ve ekonomi açısından uzun vadede fayda sağlayacağını öngörüyor.
Prof. Dr. Terzi, bireysel ve toplumsal düzeyde alınabilecek önlemler olarak maske kullanımı, temiz hava ortamları, iyi havalandırma ve kirliliği azaltacak politika uygulamalarını önerdi; ayrıca anne karnından itibaren maruziyetin en aza indirilmesinin önemine işaret etti. Terzi, sigara ve aşırı tuz tüketimi ile egzoz dumanı ve elektromanyetik alan gibi risklerin mümkün olduğunca azaltılmasının sağlıklı yaşlanma açısından kritik olduğunu belirtti.
Sonuç
Cambridge Üniversitesi meta-analizi, uzun dönem hava kirliliğinin demans riskini artırdığına dair kanıtları güçlendiriyor. Bulunan ilişki, hem halk sağlığı politikaları hem de bireysel koruyucu önlemler açısından dikkate alınması gereken bir uyarı niteliğinde.
