Anayasa Mahkemesi (AYM) Genel Kurulu, makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasıyla yapılan bireysel başvuruların bundan sonra incelenmeyeceğine karar verdi.
AYM Genel Kurulu, makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddialı bir bireysel başvuruda düşme kararı verdi. Kararın gerekçesinde, daha önce aynı konuda pilot karar verildiği ancak bu karara rağmen yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinden önce başvuru yapılabilecek sürekli bir mekanizma oluşturulmadığı belirtildi.
AYM, yapısal sorun tespit edildiği halde bu konudaki bütün ihlal iddialarının Anayasa Mahkemesince ilk elden incelenmesine devam edilmesinin, bireysel başvurunun ikincillik ilkesi ile bağdaşmayacağını kaydetti.
AYM, benzer konularda artan başvurular karşısında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) de bu sorunun kökenine yönelik bir yaklaşımın benimsenmesi gerektiğine işaret ettiğini bildirdi.
AİHM’e göre, pilot kararlar karşısında yapılanın tazminat vermekten öteye geçmediği, bunun da sorunu ortadan kaldırmadığı vurgulandı.
AYM, benzer içerikli davalarda devamlı aynı kararların verilmesinin "işe yaramayacağı"nı vurgulayarak, AİHM’in içtihatları doğrultusunda benzeri davalara bakılmaması ve kayıttan düşürülmesine karar verilmesinin mümkün olduğunu ifade etti.
AYM, bireysel başvurunun ikincil nitelikte bir başvuru yolu olduğunu, temel hak ve özgürlüklerin ihlal iddialarının öncelikle genel yargı mercilerinde olağan kanun yolları ile çözüme kavuşturulması gerektiğini bildirdi.
AYM’de 2022 itibarıyla derdest 130 bin başvurudan 80 bininin makul sürede yargılama hakkının ihlali iddiasına ilişkin olduğunu, 2 Temmuz 2013’ten bugüne 55 binden fazla başvuruda ihlal kararına hükmedildiğini aktaran AYM, yargılaması makul sürede tamamlanmayan herkese Anayasa Mahkemesince ilk elden sürekli olarak tazminata hükmedilmesinin yapısal sorunu ortadan kaldırmayacağını vurguladı.
AYM, daha önce bu konuda pilot karar verdiğini ancak yapılan her başvurunun incelenmeye devam edilmesinin verilen pilot kararın anlam ve önemini ortadan kaldıracağını belirterek, pilot karar uyarınca makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddiasıyla yapılan başvuruların ilk elden Anayasa Mahkemesi tarafından incelenmesinin mümkün olmadığını, söz konusu pilot karar doğrultusunda etkili bir başvuru yolu oluşturulduktan sonra anılan başvuruların incelenebileceğini açıkladı.
AYM, aynı konuda Tazminat Komisyonu’na başvuru hakkı tanındığını anımsatarak, bundan sonraki başvurularda düşme kararı verilmesi gerektiğini bildirdi.
Anayasa Mahkemesi Genel Kurulunun çoğunluk görüşüne katılmayan üye Emin Kuz, AİHM'in, Ümmühan Kaplan/Türkiye kararında, makul sürede yargılanma hakkının ihlalinin Türkiye'de uzun yıllardır devam ettiğini vurguladıç
İç hukuk düzeninde yapısal ve sistematik bir sorun oluşturduğunu belirten Kuz, karşı oy gerekçesinde şu ifadeleri kullandı:
"Herkes tarafından kabul edilen ancak gereği yapılmayan 'Geciken adalet, adalet değildir.' söyleminin zorunlu kıldığı tedbirler alınıncaya kadar, bu yapısal ve sistematik sorunun adil yargılanma hakkının ihlaline yol açmaya devam edeceği de açıktır. Bu itibarla pilot kararımızda belirtilen yapısal sorunların ortadan kaldırılmasına katkı sağlayacak tedbirlerin alınmasına, bu kapsamda, sadece yapılacak bireysel başvurulardan önce gidilebilecek etkili ve sürekli bir başvuru yolu oluşturulana kadar değil, aynı zamanda ülkemizde yargılamaların uzamasına yol açan temel sorunları çözecek diğer düzenlemelerin de yapılmasına kadar, makul sürede yargılanma hakkı ve bu hakla bağlantılı olarak etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddiaların mahkememizce incelenmesine devam edilmesi gerekir."
Çoğunluk görüşüne katılmayan üyeler Selahattin Menteş ve Yıldız Seferinoğlu da Anayasa Mahkemesi önünde derdest olan yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı iddialı başvurulara ilişkin Tazminat Komisyonu'na gitme imkanı getirilmişse de yasama organınca bu konuda herhangi bir düzenleme yapılmadığına işaret etti.
Makul sürede yargılanma haklarının ihlal edildiği veya edilmediği yönündeki kararların, AYM'nin yerleşik içtihadı haline geldiği belirtilen karşı oy gerekçesinde, gerekli yasal düzenlemenin yapılmaması, anılan pilot kararın önemini yitirecek olması ve mahkemenin diğer temel hak ve özgürlüklerin ihlali iddialı başvuruları incelemesinin güçleşeceği gibi gerekçelerle düşme kararı verilemeyeceği kaydedildi.
