Diyarbakır'da İdari Yargıda Bireysel Başvuru İhlal Kararları Toplantısı başladı
Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi Ortak Projesi kapsamında düzenlenen ve iki gün sürecek olan Yedinci Bölge Toplantısı Diyarbakır'da başladı. Toplantının açılışında konuşan Anayasa Mahkemesi Başkanı Kadir Özkaya, toplantının amacını ve Mahkemenin bireysel başvuru sistemindeki tespitlerini paylaştı.
Bireysel başvuru verileri ve değerlendirme
Başkan Özkaya, bireysel başvuru hakkının fiilen kullanıldığı 23 Eylül 2012 tarihinden bu yana Mahkemeye yapılan başvurulara ilişkin şu verileri aktardı: Mahkemeye toplam 702.053 başvuru yapıldı, bunların 600.014ü karara bağlandı. Karara bağlanan dosyaların önemli bölümünü, 531.134 başvuru için kabul edilemezlik kararları oluşturuyor. Mahkeme tarafından bugüne kadar verilen ihlal kararı sayısı ise 81.841dir.
Bu ihlal kararlarının 56.443ü makul sürede yargılanma hakkına ilişkindir ve genellikle başvuruculara manevi tazminat verilmesiyle sonuçlanmıştır. Dosya bazlı ihlal kararlarının sayısı 23.914, hak bazlı ihlal kararlarının sayısı ise 25.398 olarak belirtildi. Mahkemenin kayıtlarına göre bu kararlardan icra süreci henüz tamamlanmamış olan dosya sayısı 84tür.
Özkaya, istatistikleri çözümlerken başvuruların yaklaşık %76sının kabul edilemezlikle sonuçlandığını; bunun sebepleri arasında süre şartının yerine getirilmemesi, diğer kabul edilebilirlik kriterlerinin karşılanmaması veya nitelik itibarıyla temyiz niteliği taşıması bulunduğunu vurguladı. Makul süre etkisi çıkarıldığında ihlal incelemesi gerektiren başvuruların oranının düştüğü ifade edildi.
Anayasa Mahkemesinin rolü ve yüksek mahkemelerle ilişki
Özkaya, Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru incelemelerinde bir super temyiz merci olarak hareket etmediğini; anayasal yetki çerçevesinde yalnızca hak ihlalinin anayasal anlamda var olup olmadığını tespit ettiğini belirtti. Bu bağlamda Yargıtay ve Danıştay ile ilişkisinin hiyerarşik değil, anayasal iş bölümüne dayalı olduğuna dikkat çekti ve ikincillik ilkesi üzerinde kurulan bir ilişkinin geçerli olduğunu kaydetti.
İnceleme sürecinde hazırlık ve karar aşamasında uluslararası yaklaşımlar, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları, benzer konularda diğer ülke anayasa mahkemelerinin kararları ve ülkenin yüksek yargı organlarının içtihatlarının titizlikle araştırıldığını, raportör görüşleri ve üyelerin tecrübesiyle müzakerelerin yapıldığını söyledi.
İçtihat bankası ve kurumsal kapasite
Mahkemenin karar üretiminde AİHM içtihatları ile evrensel insan hakları ilkelerinden yararlandığını, bu sayede zengin bir insan hakları içtihat bankası oluşturulduğunu belirtti. Bireysel başvuru iş yükünün arttığını, bu artışı yönetebilmek için gerekli kurumsal tedbirlerin alındığını ancak sistemin etkinliğinin yalnızca Mahkemenin çabasıyla sağlanamayacağını; tüm ilgili tarafların ihlal kararlarının uygulanmasına duyarlı olması gerektiğini vurguladı.
Hakimlik mesleği, etik ve adalet çağrısı
Özkaya, bağımsız ve tarafsız yargının hukuk devletinin olmazsa olmazı olduğunu hatırlatarak hakim ve savcıların mesleki bilgi, ahlak ve vicdan temelinde hareket etmeleri gerektiğini ifade etti. Kararlarda kibir, enaniyet ve keyfilikten uzak durulmasının önemini vurguladı ve her kararda topluma güven ve istikrar sunma sorumluluğuna dikkat çekti.
Gazze vurgusu ve insanlığın ortak vicdanı
Özkaya, konuşmasında Gazze'de yaşanan insani trajediye de değinerek son iki yılda yaşananların insanlık tarihinin karanlık sayfalarından biri olduğunu, sivil yerleşimlerin hedef alınmasının ve özellikle çocukların, kadınların ve yaşlıların zarar görmesinin tüm insanlığın vicdanını yaraladığını belirtti. Bu tür olayların insan onuruna saygı, hukukun üstünlüğü ve temel hakların korunması ilkesinin ne denli hayati olduğunu gösterdiğini söyledi.
Toplantı katılımcıları ve oturum gündemi
Toplantıda Anayasa Mahkemesi heyeti yanında Yargıtay Başkanı Ömer Kerkez, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Muhsin Şentürk, Danıştay Başsavcısı Cevdet Erkan, Avrupa Konseyi yetkilileri Lilja Gretarsdottir ve William Massol ile bölgeden çok sayıda hakim ve savcı yer aldı. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcısı Mustafa Çelenk, Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanı Erhan Çavuşoğlu ve diğer yerel yetkililer de konuştu.
İki gün sürecek oturumlarda Bireysel Başvuru İhlal Kararlarının Objektif Etkisi ve Bireysel Başvuru İhlal Kararlarının Subjektif Etkisi ele alınacak. Oturumların ardından yapılacak yuvarlak masa toplantılarında adil yargılanma hakkı, mülkiyet hakkı, yaşam hakkı, kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı ile özel hayat ve aile hayatına saygı hakkına ilişkin örnek kararlar üzerinden değerlendirmeler yapılacaktır.
Sonuç
Toplantı, bireysel başvuru sisteminin istatistiksel tablosunu paylaşmanın ötesinde ihlal kararlarının uygulanması, yüksek yargı organları arasındaki iş birliği ve hakim savcı eğitimi gibi pratik konulara odaklanıyor. Anayasa Mahkemesi yetkilileri, ihlal kararlarının objektif etkisinin sağlanması ve uygulamada etkin çözüm üretmenin bir ortak sorumluluk olduğunu vurgulamaktadır.
"Türk Anayasa Mahkemesinin Temel Haklar Alanındaki Kararlarının Etkili Şekilde Uygulanmasının Desteklenmesi" başlıklı Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi Ortak Projesi kapsamında düzenlenen "İdari Yargıda Bireysel Başvuru İhlal Kararları ve İhlalin Sonuçlarının Ortadan Kaldırılması Bölge Toplantısı"nın 7'ncisi Diyarbakır'da bir otelde başladı. Toplantıya; Anayasa Mahkemesi Başkanı Kadir Özkaya (ortada), Yargıtay Başkanı Ömer Kerkez (sol 4), Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Muhsin Şentürk (sağ 4) katıldı.
