5. Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi'nde ön bulgular: Sei balinaları, mikroplastik ve ekosistem değişimleri
Cumhurbaşkanlığı himayelerinde, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı sorumluluğunda ve TÜBİTAK MAM Kutup Araştırmaları Enstitüsü koordinasyonuyla gerçekleştirilen 5. Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi kapsamında Türk araştırmacılar, Svalbard Adası ve çevresinde yapılan gözlemlerle mikroplastikler, canlı yaşamı ve deniz ekosistemlerindeki değişikliklere ilişkin önemli ön bulgular elde etti.
Sei balinaları ve habitat değişikliğinin izleri
Sefer süresince ekip, Arktik'te nadiren görülen Sei balinaları başta olmak üzere dikkat çeken gözlemler kaydetti. Bu türün Arktik Okyanusu'nda alışılmışın dışında bölgelerde görünmesi, araştırmacılar tarafından deniz suyu sıcaklığındaki değişim, buz örtüsünün erimesi ve Atlantik kaynaklı ılık suların ilerlemesine bağlanıyor.
AA muhabirine değerlendirmede bulunan sefer katılımcısı ve İstanbul Üniversitesi doktora öğrencisi Güldehan Deryal şunları söyledi: "Çünkü artık yaşayamadıkları sulardan çıkıp başka sulara göç etme isteğindeler. Sei balinalarını görmeyi biz de beklemiyorduk. Ancak zaten bütün seyir boyunca izlediğimiz buzulların ne derece eridiğini, fiyortların içine girdiğimizde buzulların ne şiddetle ne sıklıkla eriyerek düştüğünü de çok net gözlemledik. Aslında Sei balinalarını ve diğer tüm hayvan türlerinin de buraya gelmesinin habitat değişikliğinin çok önemli bir parçası olduğunu düşünüyoruz."
Mikroplastikler: pasif örnekleyici olarak kullanım ve taşıyıcı rolü
İstanbul Üniversitesi Kutup Araştırmaları Grubu olarak seferde üç projeyle yer aldıklarını belirten Deryal, projelerin odaklarını şöyle açıkladı: "Birinci projemiz fitoplanktonların toksin üretim süreçleri ile ilgili, ikincisi ise bu yıl da aynı zamanda ikinci kez örnekleme yaptığımız proje, Svalbard Adası’nda artan turizm ile beraber gemi boyar maddelerinin yüzey sularında artan konsantrasyon takibini gerçekleştirmek. Üçüncüsü ise mikroplastikleri bir pasif örnekleyici olarak kullanıp üzerlerinde tutunmuş organik kirleticilerin tespitini sağlayabilmek."
Deryal, mikroplastiklerin Arktik gibi ulaşılması zor bölgelerde dahi bulunduğunu vurgulayarak, "Arktik gibi ulaşılması zor ve operasyonel süreci meşakkatli olan yerler için mikroplastikleri aslında faydamıza kullanmak hedefimiz ve mikroplastiği bir pasif örnekleyici olarak kullanacağız. Bunu uluslararası literatüre de Türkiye ekibi olarak kazandıracağımız bir çalışma olmasını hedefliyoruz." ifadelerini kullandı.
Mikroplastiklerin üzerine tutunan organik kirleticilerin uzun süre yüzeyde kaldığını aktaran Deryal, "Biz gemi seyir halindeyken yüzeyden mikroplastik örneklemesi yaptık ve aynı şekilde referans noktaları olması adına da su örneklemesi yaptık. Bunları mikroplastiklerin yüzeyine adsorbe olmuş, özellikle incelediğimiz organik kirleticilerden ilaç etken maddeler için yapıyoruz. Bu kirleticilerin en önemli kısmı ise canlı yaşamı için büyük bir tehdit oluşturması... Hem yaşam kalitelerini hem de ekosistemdeki rollerini büyük oranda tehdit etmekteler." dedi.
Deryal, mikroplastiklerin sadece bir kirlilik unsuru olmayıp, "hiç ait olmayan bir yerden bir kirletici alıp bambaşka bir yere getirebilen" bir vektör olduğuna dikkat çekti ve bu yaklaşımı pasif örnekleyici kullanarak tersine çevirmeyi amaçladıklarını belirtti.
eDNA, plankton ve su sütunu çalışmaları
Karadeniz Teknik Üniversitesi'nden sefer katılımcısı Doç. Dr. Rafet Çağrı Öztürk, ekibin eDNA, plankton ve mikroplastik dağılımına odaklanan üç proje ile katıldığını anlattı. Öztürk, ana projenin eDNA yöntemiyle deniz memelilerini takip etmek olduğunu belirterek gözlemler ve su örneklemeleriyle balina ve deniz memelilerinin ortamda bıraktıkları DNA izlerinin tespit edilmeye çalışıldığını söyledi.
Öztürk, eDNA yöntemini açıklayarak, suya karışan dışkı, ağız salgısı veya deri kalıntıları aracılığıyla canlıların DNA'sının ortama bırakıldığını, özel genetik belirteçler (primerler) kullanılarak bu türlerin su örnekleri üzerinden tespit edilebildiğini ifade etti. Ayrıca ekip, yüzeyden yatay ve su kolonundan dikey olarak zoo ve ihtiyoplankton örnekleri toplayıp mekansal dağılım ve bolluk ile çevresel faktörler arasındaki ilişkileri değerlendirdiğini aktardı.
Deniz buzlarının erimesi ve ekosistem etkileri
Seferin Bilimden Sorumlu Sefer Lider Yardımcısı Doç. Dr. Erhan Arslan, deniz buzlarının erimesinin deniz ekosistemini önemli ölçüde etkilediğini belirterek, araştırmacıların farklı derinlik ve noktalardan su ölçümleri aldığını söyledi. Arslan, "Deniz buzu eridiği takdirde denizde yani altındaki toprağı da olduğu gibi denize aktarmakta. Bu da deniz ekosistemini farklı şekilde etkiliyor." dedi ve pigment ölçümleri, mikroplastik analizleri ile eDNA sonuçlarının ilerleyen dönemde uluslararası makalelerle paylaşılacağını ekledi.
Öztürk de mikroplastiklerin dünyanın en ücra köşelerine kadar ulaştığını vurgulayıp, Arktik'te plastik varlığını görmekten duydukları üzüntüyü dile getirdi.
Sonuç olarak, 5. Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi'nin Svalbard çevresindeki çalışmaları, Sei balinalarının gözlemi, mikroplastiklerin pasif örnekleyici olarak kullanımı ve eDNA ile plankton araştırmaları aracılığıyla Arktik ekosistemindeki değişimleri belgelemeye yönelik önemli ön veriler sağladı. Elde edilen örneklerin laboratuvar analizleri ve akabinde yayımlanacak uluslararası çalışmalar, bu ön bulguların kapsamını daha da netleştirecek.
Cumhurbaşkanlığı himayelerinde, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı sorumluluğunda ve TÜBİTAK MAM Kutup Araştırmaları Enstitüsü koordinasyonuyla gerçekleştirilen 5. Ulusal Arktik Bilimsel Araştırma Seferi kapsamında Türk bilim insanları, Svalbard Adası ve çevresinde mikroplastikler, canlı yaşamı ve deniz ekosistem değişikliklerini inceledi. Sefer boyunca araştırmacılar, deniz buzlarının erimesinin deniz ekosistemi üzerindeki etkilerini, mikroplastiklerin kirletici taşıyıcı rolünü, Arktik’te nadir görülen Sei balinalarının bölgeye gelişi gibi dikkati çeken gözlemleri ve farklı disiplinlerdeki projelerden elde edilen ön bulguları kayıt altına aldı.
