Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklar, okulda, evde ve sosyal ortamlarda birçok zorlukla karşılaşırlar. DEHB, çocukluk çağında en sık görülen psikiyatrik hastalıktır ve erişkinlikte de devam edebilir. DEHB'nin nedenleri tam olarak bilinmemektedir, ancak genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. DEHB, tamamen tedavi edilemeyen, ancak belirtileri azaltılabilen bir durumdur. DEHB’li çocuklar, ilaçlar, terapiler ve davranışsal müdahalelerle desteklenebilirler.
DEHB'NİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
* Dikkatleri kolayca dağılır, işleri tamamlamakta zorlanırlar.
* Aşırı hareketli, huzursuz ve gergindirler, yerlerinde duramazlar.
* Dürtüsel davranışlar sergilerler, sabırsızdırlar, sıra bekleyemezler, konuşmaları sık kesintiye uğrar.
* Organizasyon ve planlama becerileri zayıftır, detaylara dikkat etmezler, unutkan ve dağınıktırlar.
* Sosyal becerileri gelişmemiştir, arkadaş edinmekte ve korumakta zorlanırlar, uyum sağlayamazlar.
Eğer çocuğunuzda bu belirtilerden biri veya birkaçı varsa, bir uzmana başvurmanızda fayda vardır. DEHB tanısı, çocuğunuzun davranışlarını, tıbbi geçmişini ve psikolojik testlerini değerlendiren bir çocuk psikiyatristi tarafından konulabilir.
DEHB’Lİ ÇOCUKLARA NASIL DAVRANMALIYIZ?
DEHB’li çocuklar, normal çocuklara göre daha fazla dikkat, ilgi ve rehberliğe ihtiyaç duyarlar. Ebeveynler ve bakıcılar, çocuklarını anlamak ve onlarla doğru şekilde iletişim kurmak için şunları yapabilirler:
* Açık ve net iletişim kurun. Çocuklarınıza ne istediğinizi ve ne yapmaları gerektiğini anlayabilecekleri şekilde kısa ve net bir şekilde söyleyin. Göz teması kurun ve tekrarlatın.
* Rutin ve planlı olun. Çocuklarınızın günlük yaşamlarını daha planlı ve düzenli hale getirin. Belli bir zaman çizelgesi oluşturun ve çocuklarınızın yapacakları aktiviteleri önceden belirleyin.
* Pozitif yaklaşım benimseyin. Çocuklarınızın olumlu davranışlarını ödüllendirin, onları teşvik edin ve cesaretlendirin. Onlara sevgi ve saygı gösterin. Kişiliklerini değil, yaptıkları hataları eleştirin.
* Kuralları ortak kararla belirleyin. Çocuklarınızın uyacakları kuralları onlarla birlikte belirleyin. Kuralların neden önemli olduğunu açıklayın. Kurallara uymadıklarında uygun bir şekilde disiplin uygulayın.
* Evde eşyalarının yerini değiştirmeyin. Çocuklarınızın odalarını ve eşyalarını düzenli tutmalarına yardımcı olun. Eşyalarının yerini değiştirmeyin, çünkü bu onların kafasını karıştırabilir.
* Övmekten korkmayın. Çocuklarınızın başarılarını, çabalarını ve gelişimlerini fark edin ve övün. Onlara güvendiğinizi ve gurur duyduğunuzu söyleyin.
* Öğretmenleriyle iletişimde olun. Çocuklarınızın okuldaki durumunu takip edin. Öğretmenleriyle işbirliği yapın ve çocuklarınıza nasıl destek olabileceğinizi sorun.
Eleştirinin dozunu kaçırmayın. Çocuklarınızı sürekli eleştirmeyin, azarlamayın veya suçlamayın. Bu onların özgüvenlerini zedeler ve motivasyonlarını düşürür. Onlara yapıcı geri bildirimler verin ve nasıl daha iyi olabileceklerini gösterin.
Kendinize zaman ayırın. DEHB’li çocuklara bakmak zorlayıcı olabilir. Bu nedenle, kendinize de zaman ayırın ve dinlenin. Stresinizi azaltın ve hobilerinize, sosyal aktivitelerinize, sağlığınıza dikkat edin.
DEHB'NİN İLAÇSIZ YÖNTEMLERİ NELERDİR?
İlaçsız yöntemler, kişinin DEHB ile başa çıkma becerilerini geliştirmeyi, kendine güvenini artırmayı, olumsuz duygu ve davranışlarını değiştirmeyi, aile ve sosyal ilişkilerini güçlendirmeyi amaçlar. İlaçsız yöntemler şunlardır:
Psikolojik terapiler: Bilişsel davranışçı terapi, aile terapisi, grup terapisi, oyun terapisi gibi terapiler, DEHB’li kişilerin kendilerini, duygularını, davranışlarını ve çevrelerini daha iyi anlamalarına, olumlu düşünce ve davranış kalıpları geliştirmelerine, stresle başa çıkmalarına, sosyal becerilerini artırmalarına yardımcı olur.
Eğitim: DEHB’li kişiler ve aileleri, DEHB’nin ne olduğu, nedenleri, belirtileri, tedavisi, baş etme yolları, olası komplikasyonları gibi konularda bilgilendirilir. Bu sayede, DEHB’li kişiler ve aileleri, DEHB ile ilgili yanlış inançları ve önyargıları kırar, DEHB’ye karşı daha olumlu bir tutum geliştirir, tedaviye daha iyi uyum sağlar.
Danışmanlık: DEHB’li kişiler ve aileleri, DEHB ile ilgili yaşadıkları sorunlara çözüm bulmak için profesyonel bir danışmandan destek alabilirler. Danışman, DEHB’li kişiler ve aileleri arasındaki iletişimi, anlayışı, işbirliğini ve uyumu artırmak için rehberlik eder.
Davranışsal müdahaleler: DEHB’li kişilerin olumlu davranışlarını pekiştirmek, olumsuz davranışlarını azaltmak için çeşitli teknikler uygulanır. Örneğin, ödül sistemi, sözel takdir, zaman çizelgesi, kurallar listesi, sonuçlar listesi, rol model olma, problem çözme, sosyal beceri eğitimi gibi teknikler kullanılabilir.
Beslenme: DEHB’li kişilerin beslenmesine dikkat etmek, DEHB belirtilerini azaltmaya yardımcı olabilir. Bazı besinler, beyindeki kimyasal dengesini bozarak, DEHB belirtilerini artırabilir. Örneğin, şeker, un, yağ, katkı maddesi, kafein, alkol, soya, tereyağı, margarin, turpgiller gibi besinler, DEHB belirtilerini artırabilir. Bunun yerine, sebze, meyve, kuruyemiş, baklagil, tahıl, balık, yumurta, süt, yoğurt, peynir, zeytinyağı, kefir, probiyotik, antioksidan, omega-3, iyot, selenyum, çinko, magnezyum, vitamin B, C, D, E gibi besinler, DEHB belirtilerini azaltabilir.
Egzersiz: DEHB’li kişilerin düzenli olarak fiziksel ve beyin egzersizleri yapması, DEHB belirtilerini azaltmaya yardımcı olabilir. Fiziksel egzersizler, kalp ritmini hızlandırarak, beyne giden kan akışını artırır ve beyne daha çok oksijen taşır. Bu da, beyindeki dopamin ve norepinefrin gibi kimyasalların seviyesini yükseltir ve dikkat, konsantrasyon, hiperaktivite ve dürtüsellik üzerinde olumlu etki yapar. Beyin egzersizleri ise, beynin tembelleşmesini önleyerek, dikkat, konsantrasyon, hafıza, zeka, öğrenme gibi bilişsel fonksiyonları geliştirir. Örneğin, bilmeceler, bulmacalar, oyunlar, MentalUP gibi uygulamalar, beyin egzersizleri için kullanılabilir.
