COP30'un Odağındaki Amazonlar: Yağış Azalmasının Başlıca Nedeni Ormansızlaşma
Yeni bir çalışma, Amazon yağmur ormanlarında son 35 yılda kurak mevsimde görülen toplam yağış azalmasının ana nedeninin ormansızlaşma olduğunu ortaya koyuyor; küresel iklim değişikliğinin rolü daha sınırlı kaldı.
Araştırmanın bulguları
Nature dergisinde yayımlanan "İklim değişikliği ve ormansızlaşmanın Amazon yağmur ormanının dönüşümündeki etkileşimi" başlıklı makalede, 1985'ten 2020'ye kadar Brezilya Amazonları'ndaki 29 bölgenin uzun vadeli atmosfer ve arazi örtüsü verileri analiz edildi. Buna göre, son 35 yılda kurak mevsimdeki toplam yağışta yaklaşık 21 milimetre azalma gözlendi; bu azalmanın %74,5'i ormansızlaşma, %25,5'i küresel iklim değişikliği ile ilişkilendirildi.
Aynı çalışma, maksimum yüzey hava sıcaklığında yaklaşık 2 santigrat derece artış olduğunu ve bu artışta %83,5'in iklim değişikliği ile, %16,5'in ormansızlaşma ile bağlantılı olduğunu belirledi.
Amazonların ekolojik ve coğrafi önemi
Amazon yağmur ormanları, oksijen üretimi, karbon ve su döngüleri ile zengin biyoçeşitliliği destekliyor. Ormanlar Brezilya, Peru, Bolivya, Ekvador, Kolombiya, Venezuela, Fransız Guyanası, Guyana ve Surinam sınırları içinde yer alıyor; dünyanın en büyük tropik ormanının %60'ı Brezilya'da bulunuyor ve ormanlar dünya biyolojik çeşitliliğinin en az %10'una ev sahipliği yapıyor.
WWF-Türkiye verilerine göre Amazon Nehri, dünya toplam nehir akışının yaklaşık %15'ini okyanuslara taşıyor; nehrin uzunluğu 6 bin 600 kilometreden fazla ve çok sayıda koluyla dünyanın en fazla tatlı su balığı türüne ev sahipliği yapıyor. The Nature Conservancy verilerine göre ise sadece Brezilya'daki Amazon ormanlarının %20'si son 50 yıl içinde yok oldu.
Uzman görüşleri
Makaleyi kaleme alanlardan Sao Paulo Üniversitesi Atmosfer Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Marco A. Franco, Amazonların sıklıkla "dünyanın akciğerleri" olarak anıldığını hatırlatarak, ormanların iklimi, su ve karbon döngülerini düzenleyen devasa bir kimyasal reaktör işlevi gördüğünü ve bölgenin birçok yerel topluluğu barındırdığını vurguladı.
Franco, ormansızlaşmanın ana etkeninin insan faaliyetleri olduğunu belirterek, "En büyük pay, sığır çiftçiliği için otlakların genişletilmesi, bunu soya, pirinç ve şeker kamışı başta olmak üzere sanayi ölçeğinde tarım ve madencilik izliyor" dedi. Franco ayrıca, "2024'te, Brezilya Amazon'u yaklaşık 1 milyon hektar birincil orman kaybetti. Bu tahribatın %90'ından fazlası tarım için arazi temizleme ve madencilik gibi yasa dışı faaliyetlerle bağlantılı" ifadelerini kullandı.
Franco, bölgedeki uzun vadeli değişimin endişe verici olduğunu belirterek, "Brezilya Amazonları, 1985 ile 2021 yıllarında her yıl ortalama 11 bin kilometrekareden fazla orman kaybetti. Bazı yıllarda kayıp 25 bine kadar yükseldi. 2005 sonrasında, daha sıkı politikalar sayesinde ormansızlaşmada bir düşüş yaşandı ancak 2013'ten itibaren, özellikle 2019'dan sonra, kayıplar yeniden artmaya başladı" diye konuştu.
Sao Paulo Üniversitesi Fizik Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Luiz A. T. Machado ise nehirlerin bölgedeki ana ulaşım yolları olduğunu, yağış azalmasının hareketliliği ve ticareti zorlaştıracağını ve toplulukların birbirinden kopmasına yol açacağını belirtti. Machado, ekosistem değişimlerinin salgın hastalık riskini artırabileceğine dikkat çekti.
Politika, ekonomik alternatifler ve COP30 beklentileri
Uzmanlar, ormansızlaşmanın durdurulması için güçlü politik irade ve yerel toplulukların geçimini sürdürebilmeleri için ekonomik alternatifler gerektiğini vurguluyor. Franco, küresel talepten kaynaklanan baskıya dikkat çekerek uluslararası tedarik zincirlerinin sıfır ormansızlaşma taahhütleriyle uyumlu hale getirilmesinin hayati önem taşıdığını söyledi.
Machado, "COP30'un Brezilya'da düzenlenmesi Amazonlar'ın korunması için uluslararası toplum üzerinde önemli bir baskı oluşturacak" diyerek, konferansın orman koruma için bir fırsat olduğunu kaydetti. Machado, ormansızlaşmayla mücadelenin yeterli kaynak, etkili kamu politikaları, uygulanabilirlik kapasitesi ve yerel katılım gerektirdiğini; bunun bölgesel değil küresel sorumluluklar içerdiğini belirtti. Ayrıca piyasaların orman tahribatına bağlı sertifikasız ürünlerden kaçınmasının kritik olduğunu ifade etti.
Machado beklentisini şöyle özetledi: "Umuyorum ki, COP30 ormanların korunmasının güçlendirilmesi için gerekli olan finansal kaynakları ve siyasi iradeyi harekete geçirmeye yardımcı olur. Ormansızlaşma bir azınlık için kısa dönemli kazanımlar oluştursa da çoğunluk için sonu gelmeyen zararlara yol açıyor."
Sonuç
Amazon yağmur ormanlarındaki yağış azalması ve artan sıcaklıklar, hem bölgesel ekosistemleri hem de yerel toplulukların yaşamını doğrudan etkiliyor. Araştırma bulguları, özellikle kurak sezondaki yağış düşüşünde ormansızlaşmanın baskın etken olduğunu ortaya koyuyor; bu da COP30 gibi uluslararası platformlarda hem politika hem de finansman açısından somut adımlar atılmasının önemini gösteriyor.
